عناصر گروتسک در داستانهای محمد شیرزاد در اسکندرنامه
نویسندگان
1
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
2
کارشناس‌ارشد زبان و ادبیات فارسی
چکیده
اصطلاح گروتسک از نیمۀ قرن شانزدهم در ادبیات اروپا مطرح شد. اگرچه زمینههای تعریف این اصطلاح پیشتر از این قرن به وجود آمده بود؛ اما ورود این اصطلاح در قرن هجدهم در ادبیات اروپا بهعنوان مقوله‌ای زیباییشناسی، همزمان با ورود آن به مباحث فلسفی هنر بود. کایزر در قرن نوزدهم آن را برای نخستینبار به رسمیت شناخت و ماهیتش را تجلی این دنیای پریشان و از خود بیگانه دانست. در تعریف گروتسک موارد زیادی گفته شده است، ازجمله هر چیز که عجیب و غریب باشد. این چیز می‌تواند انسان یا حیوان، فضا و یا موقعیتی حیرت‌انگیز، عجیب و نفرت‌انگیز باشد. به طور کلی هر چیز که حاوی سه خصلت عجیب، نفرت‌انگیز و در عین حال خندهآور باشد، مشمول گروتسک است. نگارندگان در این مقاله با استفاده از روش کتابخانه‌ای - اسنادی، ضمن آوردن تعاریفی از این اصطلاح، این عناصر را در داستانهای «محمد شیرزاد»، یکی از سرداران اسکندر مقدونی، در بخش پایانی کتاب اسکندرنامه بررسی کرده‌اند. این
داستان-ها همانند دیگر داستانهای این کتاب سرشار از این گونه عناصرند که به چهار دستۀ انسانی، حیوانی، فضای گروتسک و عناصر زبانی تقسیم شدهاند. این موضوع نشان می‌دهد داستانهای عامه نیز، مانند دیگر داستان‌ها می‌توانند بستر مناسبی برای مطرحکردن این نظریه باشند.
داستان-ها همانند دیگر داستانهای این کتاب سرشار از این گونه عناصرند که به چهار دستۀ انسانی، حیوانی، فضای گروتسک و عناصر زبانی تقسیم شدهاند. این موضوع نشان می‌دهد داستانهای عامه نیز، مانند دیگر داستان‌ها می‌توانند بستر مناسبی برای مطرحکردن این نظریه باشند.
کلیدواژه‌ها
- آدامز، جیمز لوتر و ویلسون یتس (1389). گروتسک در هنر و ادبیات. ترجمۀ آتوسا راستی. تهران: قطره.
- آشوری، داریوش (1381). فرهنگ علوم انسانی انگلیسی به فارسی. تهران: مرکز.
- آلنپو، ادگار (1389).نقاب مرگ سرخ و هفده قصۀ دیگر. ترجمۀ کاوه یاسمنجی. تهران: روزنه کار.
- اسدی طوسی، ابونصر علیبناحمد (1356). لغت فرس. بهکوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: طهوری.
- باختین، میخائیل (1387).تخیل مکالمهای: جستارهایی دربارۀ رمان. ترجمۀ رویا پورآذر. تهران: نی.
- پاکباز، روئین (1379). دائره المعارف هنر. تهران: فرهنگ معاصر.
- پراپ، ولادیمیر (1371). ریشههای تاریخی قصههای پریان. ترجمۀ فریدون بدرهای. تهران: توس.
- تامسون، فیلیپ (1384).گروتسک در ادبیات.ترجمۀ غلامرضا امامی. چ دوم. شیراز: نوید.
- ثابت قدم، خسرو (1383). «گروتسک در نثر ناباکوف».سمرقند. ش 3-4. صص201-210.
- حری، ابوالفضل (1390). «عجایبنامهها بهمنزلۀ ادبیات وهمناک با نگاهی به برخی حکایتهای کتاب عجایب هند». نقد ادبی. س 4. ش 15. صص137-164 .
- حقشناس، علیمحمد و دیگران (1388). فرهنگ معاصر هزارۀ انگلیسی- فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
- ذکاوتی، علیرضا (1384). اسکندرنامه (بخش ختا).چ اول. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
- راستی یگانه، فاطمه (1388). «جنبه های مذهبی گروتسک در ادبیات».صحنه. ش 68. صص 61-65.
- سیدصدر، ابوالقاسم (1388). دائرةالمعارف هنر، سبکها، شیوهها، هنرمندان و ... . تهران:سیمای دانش.
- شاله، فیلسین (1346). تاریخ مختصر ادیان بزرگ. ترجمۀ منوچهر خدایار محبی. تهران: طهوری.
- شربتدار، کیوان و شهره انصاری (1391). «گروتسک و ادبیات داستانی: بررسی مفهوم گروتسک و کاوش مصداقهای آن در داستانهای کوتاه شهریار مندنیپور». ادبیات پارسی معاصر. ش 4.صص 105-121.
- طالبیان، یحیی و فاطمه تسلیم جهرمی (1390). «گروتسک و کاریکلماتور». فنون ادبی. س 3. ش 1. صص 1-20.
- فرامرزنامه (1382). به اهتمام مجید سرمدی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- کریچلی، سیمون (1384). در باب طنز. ترجمۀ سهیل سمی. چ 1. تهران: ققنوس.
- کلارک، مایکل (1389). فرهنگ فشردۀ اصطلاحات هنر آکسفورد. الهامالسادات رضایی. تهران: برگ نگار.
- محجوب، محمدجعفر (1387). ادبیات عامیانۀ ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: سخن.
- مختاری، محمد (1379).حماسه در راز و رمز ملی. چ 2. تهران: توس.
- نظامی، الیاسبنیوسف (1372). کلیات. به کوشش حسن وحید دستگردی. تهران: نگاه.
- -------------- (1391). مخزن الاسرار. به کوشش حسن وحید دستگردی و غلامحسین ده بزرگی. چ 14. تهران: قطره.
- نیکوبخت، ناصر و سید علی قاسم زاده (1384). «زمینههای نمادین رنگ در شعر معاصر». نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش 18. صص 209-238.
- یونگ، کارل (1389). انسان و سمبول هایش. ترجمۀ محمود سلطانیه. چ 8. تهران: جامی.
