تحلیل نشانه- معناشناختی دروغ: لغزندگی نظام آیکونیک زبان در قصه‌های عامه
نویسندگان
1
استاد نشانه- معناشناس، تربیت مدرس
2
دانشجوی دکتری زبانشناسی واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تهران ایران
چکیده
برای تبیین چگونگی شکلگیری دروغ از دیدگاه نشانه- معناشناختی ابتدا به تعریف آیکون و کارکرد آن در حوزۀ گفتمان میپردازیم. در این رابطه نشان خواهیم داد اگرچه آیکون به معنای بیشترین میزان شباهت بین یک چیز و بازنمون آن است؛ ولی همواره امکان ایجاد فاصله بین این دو وجود دارد که میتواند از صفر تا بینهایت در نوسان باشد. این فاصله سبب میشود تا چیزی با عنوان توهم و سپس دروغ در زبان شکل گیرد. بر این اساس، آیکون میتواند از کم- آیکون1 تا بیش- آیکون2 در نوسان باشد. با توجه به این توضیحات، دروغ امری نشانهای است که در آن آیکون قدرت انطباق خود را با موضوعی که قرار است بازنمون آن باشد، از دست داده است. نگارندگان در این جستار به بررسی علل و عوامل کاستی و یا نیستی انطباق در فرایند نشانه- معناشناختی خواهند پرداخت. هدف اصلی این مقاله با تکیه بر رویکرد نشانه- معناشناختی و فرایند آیکونیک، کشف علل سرپیچی نشانهای و سقوط انطباق آیکونیک و نوسانپذیری آن است. فرضیۀ اصلی تحقیق این است که دخالت فرایند حسی- ادراکی و هیجانات عاطفی بهعنوان امری فعال در کنشهای انسانی سبب تغییر دریافت ما و جابهجایی زاویۀ دید میگردند و به همین دلیل مانع از لنگراندازی آیکون بهعنوان نشانۀ تطبیقیافته با موضوع و زمانیت و مکانیت آن میشوند که نتیجۀ آن میتواند دروغ گفتمانی باشد.
کلیدواژه‌ها
- آقاگلزاده، فردوس و رضا خیرآبادی (1393). زبانشناسی خبر؛ به سوی ارائۀ الگوی تولید خبر در چارچوب رویکرد تحلیلگفتمان انتقادی. تهران: علمی.
- بوک، سیسلا (1394). دروغگویی؛ انتخاب اخلاقی در زندگی اجتماعی و فردی . ترجمۀ احد علیقلیان. تهران: فرهنگ نشر نو.
- داوری اردکانی، رضا (1392). فلسفه، ایدئولوژی و دروغ. تهران: سخن.
- شعیری، حمیدرضا (1385). تجربه و تحلیل نشانه- معناشناختی گفتمان. تهران: سمت.
- ------------ (1388). مبانی معناشناسی نوین. تهران: سمت.
- ---------------- (1390). «الگوی مطالعۀ انواع نظامهای گفتمانی: بررسی نظامهای روایی، تنشی، حسی، تصادفی واتیک از دیدگاه نشانه- معناشناختی». مجموعهمقالات نخستین کارگاه تحلیل گفتمان. تهران: انجمن زبانشناسی ایران.
- --------------- (1391). نشانه – معناشناسی دیداری: نظریهها و کاربردها. تهران: سخن.
- --------------- (1395). نشانه- معناشناسی ادبیات. نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
- شعیری، حمیدرضا و ابراهیم کنعانی (1394). «نشانه – معناشناسی هستیمحور: از بر هم کنشی تا استعلا بر اساس گفتمان رومیان و چینیان مولانا». جستارهای زبانی. ش 2 (پیاپی 23). صص 173-195.
- صفوی، کورش (1393). آشنایی با نشانه شناسی ادبیات. تهران: علمی.
- کتبی، مرتضی (1377). «جایگاه دروغ و الگوهای رفتاری آن در روابط اجتماعی ما». نامۀ علوم اجتماعی. ش 12.
- معین، بابک (1394). معنا به مثابۀ تجربۀ زیسته؛ گذر از نشانه شناسی کلاسیک به نشانه شناسی با دورنمای پدیدارشناختی. تهران: سخن.
- مولوی، محمد (1391). مثنوی معنوی. تهران: کارگاه فیلم و گرافیک سپاس.
- نامور مطلق، بهمن (1391). «نشانهشناسی دروغ در سینمای متأخر ایران با تأکید بر دو فیلم جدایی و سگکشی». نهمین هم اندیشی حلقۀ نشانه شناسی. تهران.
- ندرلو، بیتالله (1390). «نظریۀ بازیهای زبانی ویتگنشتاین: یک نظرگاه فلسفی پستمدرن دربارۀ زبان». غرب شناسی بنیادی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. س 2. ش1.
- Courtés, J. (1991). Analyse semiotique du discours, De l’énoncé à l’ énonciation. Paris: Hachette.
- Eco, U. (1985). La Guerre du faux. Paris: Grasset.
- Fontanille, J. (1998). Sémiotique du discours.Limoges: PULIM.
- Fossali, P.B. and M.G. Dondero (2011). Sémiotique de la photographie. Limoges: Pulim, Y. Pierce (1902,1892). collected papers.
- Greimas A. J. and J. Courtés (1993). Sémiotique. Dictionnaire raisonné de la théorie du langage. Paris: Hachette.
- Hancock T. et al. (2008). "On Lying and Being lied to: A Linguistic Analysis of Deception in Computer – Mediated Communication". www. cs. Columbia. Edu/Julia/papers/hancocketal08.pdf.
- Kant, E. (1944). Critique de la raison pure. Paris: Alcan.
- Landowski Eric. (2005). Interactions risquées. Limoges: Pulim.
- Newman, L. et al. (2003)." Lying words: Predicting deception from linguistic styles". www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15272998 by ML Newman-2003-cited by 522- related articles.
- Peirce, C.S. (1931-1935). The collected papers. vol. IV. Par C. Hartshorne. Harvard: Harvard univ. Press.
