بازخوانی کهن‌الگوی گرگ در فیروزشاهنامه
نویسندگان
1
استادیار تاریخ دانشگاه علامه طباطبایی
2
دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام
چکیده
از رویکردهای مهم در بررسی متون داستانی عامه، مطالعۀ رمزگونه و معنادار جهان ذهنی آن است؛ جهانی که از تاریخ فرهنگی سخن میگوید. این موضوع با درک و دریافت معنای عناصر سازندۀ داستان ها ممکن و میسر است و به عمق و ریشههای انسجام بخش و معنابخش عناصر مختلف داستان، یعنی ک هنالگوهای ذهنیت جمعی و مفاهیم مشترک دنیای ذهنی ملتها راه میبرد. پژوهش پیشِرو با رویکرد پدیدارشناسانه و با نظر به پیشینۀ کهن‌الگوی «مادهگرگ» در فرهنگ و ادب ایران سعی بر آن دارد تا ریشه های نقشمندشدن گرگانه در فیروزشاهنامه را روشن کند. کهن الگوی مادهگرگ به گونهای معنادار در داستان فیروزشاهنامهتبلور یافته است. تفسیر پدیدارشناسانۀ حضور زنی سالخورده در جایگاه مادری فرزندازدستداده به نام «گرگانه» گویای این مدعاست. دو سطح افسانهای (درندگی گرگ) و اسطورهای(مادهگرگ و توتم ترکان) در این شخصیت هویداست. مادهگرگ در فیروزشاهنامه از شخصیتهای منفی است، سرانجام ناخوشایندی دارد و با آنچه در ذهنیت ایرانیان و ترکان از کهن‌الگوی گرگ و مادهگرگ وجود دارد، مطابقت میکند. همچنین این شخصیت با کهن‌الگوی زن وحشی نیز برابری میکند.
کلیدواژه‌ها
- گیلسپی مایکل (1380). «بنیاد تاریخ در حکم پدیدارشناسی». ترجمۀ علی مرادخانی. نامۀ فرهنگ. ش 40. صص 76-93.
- اسماعیلپور، ابوالقاسم (1391). اسطوره بیان نمادین. تهران: سروش.
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1363). فردوسی نامه (مردم و قهرمانان شاهنامه). تهران: علمی.
- ایگلتون، تری (1380). نظریۀ ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
- بیات فضولی (1390). درآمدی بر اسطوره شناسی (اسطوره شناسی ترکان). ترجمۀ کاظم عباسی. تهران: یاران.
- پینکولا استس، کلاریسا (1387). زنانی که با گرگ ها می دوند: افسانه ها و قصه هایی دربارۀ کهن الگوی زن وحشی. ترجمۀ سیمین موحد. تهران: نشرپیکان.
- تسف باریس یاکوولیویچ، ولادیمیر (1383). نظام اجتماعی مغول. ترجمۀ شیرین بیانی. تهران: علمی و فرهنگی.
- جعفرپور میلاد و دیگران (1392). «بازخوانی دو اسطورۀ ترکی قیزیل آلما و ارگنهقون در شعر ضیا گوک آلپ از نظرگاه حسین مجیب المصری». مبین. س 4. ش 11. صص 55-81.
- رضایی اول مریم و شامیان ساروکلائی اکبر (1388). «گرگ در منظومههای حماسی ایران». مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز. ش 211. صص 105-134.
- سرخوش کرتیس، وستا (1376). اسطوره های ملل، اسطوره های ایرانی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
- شوالیه، ژان و آلن گربران (1387). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
- عبداللهی، منیژه (1381). فرهنگ نامۀ جانوران در ادب پارسی. 2ج. تهران: پژوهنده.
- فاضلی محمد (1383). «گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی». پژوهشنامۀ علوم انسانی و اجتماعی. س4. ش 14. صص 81-107.
- فیروزشاهنامه، دنبالۀ دارابنامۀ بیغمی (1388). ، به کوشش ایرج افشار و مهران افشاری. تهران: چشمه.
- قصۀ حسین کرد شبستری (1386). به کوشش ایرج افشار و مهران افشاری. تهران: چشمه.
- کمپبل، جوزف (1388). قهرمان هزارچهره. ترجمۀ شادی خسروپناه. مشهد: گل آفتاب.
- گریمال، پییر (1367). فرهنگ اساطیر یونان و رُم. ترجمه احمد بهمنش. 2 ج. تهران: امیرکبیر.
- لمپ، هارولد (1388). تیمور لنگ (فاتح جهان). ترجمۀ علی جواهرکلام. تهران: نیکفرجام.
- مختاریان، بهار (1387). «موی بریدن در سوگواری». نامۀ فرهنگستان. ش 40. صص 50-55.
- منوچهرخان حکیم (1388). اسکندرنامه. به کوشش علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: سخن.
- یونگ کارل گوستاو (1377). انسان و سمبول هایش. ترجمۀ محمود سلطانیه. تهران: نشرجامی.
- Frye, N. (1957). Anatomy of Criticism: Four Essays. Princeton University Press
- http://eivaq.blogfa.com/post/254/2014/10/1.
