انواع استحالههای انسانی در افسانههای مکتوب سیستان و بلوچستان
نویسندگان
1
دانشیار دانشگاه پیام‌نور
2
دانشجوی کارشناسی‌ارشد ادبیات کودک و نوجوان
چکیده
پیکرگردانی تغییر ماهیت ظاهری یا تواناییهای درونی قهرمانان اساطیر و موجودات افسانهای است که گاه با دگرگونیهای ظاهری همچون تبدیل جماد به حیوان، انسان به حیوان یا بالعکس، انسان به فرشته و ... نمود پیدا میکند و گاه بدون تغییر ظاهر، قهرمان به قدرت ماوراءالطبیعی دست مییابد و از حوزۀ تواناییهای ذاتی خویش پا فراتر مینهد. این دگرگونیها یا همان پیکرگردانیها مهمترین عامل شگفتزایی در اساطیر، افسانهها و قصههای عامه هستند و نقش بسزایی در تأثیرگذاری، ایجاد هیجان و جذب مخاطب دارند. هدف پژوهش حاضر بررسی افسانههای بومی مکتوب استان سیستان و بلوچستان از منظر کارکردهای پیکرگردانی و مسخ است و با توجه به تنوع پیکرگردانیهای مشهود و گستردگی موضوع، این مقاله فقط به بررسی انواع استحالههای انسانی اختصاص یافته است که در آن انسان به حیوان، جماد، گیاه، موجود ماورائی، طبیعت و انسان دگردیسی مییابد یا بدون تغییر ماهیت انسانی، تواناییهای خارقالعاده بهدست میآورد. با بررسیهای انجامشده درمجموع، از 157 افسانۀ مکتوب این استان در 23 افسانه، استحالههای انسانی وجود دارد. بیشترین پیکرگردانیهای انسانی از نوع استحالۀ انسان به حیوان و سفرهای شگفتانگیز است و استحالۀ انسان به انسان و استحالۀ انسان به موجود ماورائی در هیچیک از افسانهها دیده نشده است. نگارندگان تلاش دارند با تحلیل افسانههای مکتوب استان سیستان و بلوچستان دلایل شاخصترین انواع استحالههای انسانی و همچنین کارکرد و نقش این پیکرگردانیها را در افسانههای بومی این منطقه بیان کنند.
کلیدواژه‌ها
منابع
- ابن بلخی (1374). فارسنامه. تصحیح و تحشیۀ منصور رستگار فسایی. چ اول. شیراز: بنیاد فارس شناسی.
- اسدی طوسی (1354). گرشاسب نامه. تصحیح حبیب یغمایی. تهران.: طهوری.
- افتخارزاده، افسانه و دیگران (1388). قصه های بلوچی. چ اول. تهران: چشمه.
- افشار، ایرج (1366). «گوشه های ناشناخت های از فرهنگ مردم سیستان». فصلنامۀ هنر. ش 14. صص 292-300.
- امامی، صابر (1380). اساطیر در متون تفسیری. چ اول. تهران: گنجینۀ فرهنگ.
- انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم (1359). قصه های ایرانی. ج 1- 2. تهران: امیرکبیر.
- بخشیزاده گشتی، یوسف (1382). قصه های بلوچی. چ اول. زاهدان: فاروق اعظم.
- بیهقی، حسینعلی ( 1364). «هنر و فرهنگ بلوچ». فصلنامۀ هنر. ش 10. صص 444-447.
- حسینی، مریم و سارا پورشعبان (1391). «اسطوره‌های ترکیبی پیکرگردانی در هزارویکشب». ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. س 8. ش 27. صص 1- 27.
- خمر، ابراهیم (1390). آسوکۀ ده افسانۀ سیستانی. چ اول. زاهدان: تفتان.
- درویشیان، علی اشرف و رضا خندان مهابادی (1378). فرهنگ افسانه های مردم ایران (مجموعۀ نوزده جلدی). چ اول. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
- ذبیح نیا عمران، آسیه (1395). «پیکرگردانی در افسانه های جواهرالاسمار». فرهنگ و ادبیات عامه. س 4. ش 13. صص 49- 68.
- رستگار فسایی، منصور (1388). پیکرگردانی در اساطیر. چ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- رسولیان بروجنی، بنفشه و آسیه ذبیحنیا عمران (1393). بررسی کارکرد پیکرگردانی در افسانه های ایرانی. اصفهان: حوض نقاشی.
- رئیس الذاکرین، غلامعلی (1363). پنج ارغن . چ اول. بینا.
- شامیسو، ا.ف. (1376). مردی که سایه اش را فروخت. ترجمۀ عبدالله توکل. تهران: مرکز.
- عمرانی، غلامرضا (1392). ادبیات سیستان آسوکه. ج1. چ اول. تهران: دریافت.
- -------------(1393). ادبیات سیستان آسوکه. ج2. چ اول. تهران: دریافت.
- --------------(1394) ادبیات سیستان آسوکه. ج3.چ اول. تهران: دریافت.
- کیخا مقدم، احمد (بیتا). افسانه های کهن نیمروز. ج1. چ اول. تهران: مهرآفرین.
- -------------- (1385). افسانه های کهن نیمروز. ج2. چ اول. زاهدان: اوشیدا.
- -------------- (1385). افسانه های کهن نیمروز. ج3. چ اول. زاهدان: اوشیدا.
- گریمال، پییر (1356). فرهنگ اساطیر ایران و روم. ترجمۀ احمد بهمنش. 2 ج. تهران: امیرکبیر.
- مارزلف، اولریش (1371). طبقه بندی قصه های ایرانی. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: سروش.
- محجوب، محمدجعفر (1387). ادبیات عامیانۀ ایران. تهران: چشمه.
- موسوی بجنوردی، محمدکاظم (1391). دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. چ اول. تهران: مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی.
- مول، ژول (1369). شاهنامۀ فردوسی. ترجمۀ جهانگیر افکاری. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
- یادگاری، عبدالحسین (1386). حماسه های مردم بلوچ. چ اول. تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری.
- Hamilton, E. (1942). Mythology. Bostoni/U.S.A. Little: Brown and Company.
