داستانهای امثال در امثال مولد
نویسندگان
1
دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب
چکیده
در مجمعالأمثال میدانی، 1000 ضربالمثل عربی به نام «المولدون» ذکر شده است که در تعریف آن‌ها گفتهاند: «امثالی که هویت عربی ندارند، در ادب عربی بیسابقهاند و از فرهنگهای دیگر به زبان عربی سرایت کردهاند»، میدانی دربارۀ هویت این امثال نظری نداده است؛ ولی از آنجا که به اعتقاد صاحب‌نظران، فرهنگ ایرانی تأثیر گستردهای در تکوین ادب عربی داشته است، اثبات خاستگاه ایرانی این امثال گامی در نمایاندن چهرۀ فرهنگی ایرانیان قبل از اسلام برمی‌دارد که در غبار حوادث تاریخی گم شده است. به همین سبب در چند پژوهش جداگانه تلاش شده است هویت ایرانی شماری از این امثال، از طریق بررسی مضامین و واژگان و ردیابی در آثار ایرانی مشخص شود. در این پژوهش از طریق تطبیق مضامین امثال مولد و داستانهای امثال ایرانی، تلاش کردهایم سرنخهایی از هویت ایرانی این امثال را نشان دهیم؛ زیرا در فرهنگ و ادب ایرانی داستانهایی دیده میشود که نتیجه آن‌ها عیناً معادل ضربالمثل مولد است، به‌گونهای که تردیدی دربارۀ ریشه مشترک آن‌ها نیست. با آنکه میدانی مدعی است که همۀ داستانهای مربوط به امثال را نقل کرده، هیچیک از داستانهای مورد استناد در این پژوهش را ذکر نکرده است و این نشان میدهد که این داستانها در ادب عربی، در روزگار میدانی شهرت نداشته است.
وجود این داستانها در فرهنگ و ادب فارسی قراینی است که آبشخور برخی از امثال عربی را در فرهنگ ایرانیان نشان میدهد.
وجود این داستانها در فرهنگ و ادب فارسی قراینی است که آبشخور برخی از امثال عربی را در فرهنگ ایرانیان نشان میدهد.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- الآبی، أبوسعد منصور‌بن‌الحسین (1990) نثر الدرر. به کوشش منیر محمد المدنی و حسین نصار. الهیئه المصریه العامه للکتاب.
- آذرباد، مهرسپندان (1379). اندرزهای آذرباد مهرسپندان. به کوشش رهام اشه و شهین سراج. تهران: فروهر.
- ابن‌حمدون، محمدبن‌الحسن (1417ق). التذکره الحمدونیة. بیروت: دار صادر.
- ابن‌طقطقی، محمد‌بن‌علی (1860). الفخری فی آداب السلطانیه و الدول الاسلامیة. چ اهلورت.
- ابن‌قتیبه الدینوری، ابومحمد (1418ق). عیون‌الاخبار. بیروت: دارالکتب العلمیة.
- ابن‌مسکویه، ابوعلی (1358ق). الحکمه الخالدة. به کوشش عبدالرحمن بدوی. تهران: دانشگاه تهران.
- ابن‌مقفع، عبدالله (بیتا). الأدب الصغیر والادب الکبیر. بیروت: دارالبیروت للطباعه و النشر.
- ابن‌منظور (1408). لسان‌العرب. چ اول. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
- اردشیر‌بن‌بابک (1967) عهد اردشیر. به کوشش احسان عباس. بیروت: دارصادر.
- امیرخیزی، اسماعیل (1344). «توقیعات کسری انوشروان». نشریۀ تبریز. صص 378-390.
- امینی، امیرقلی (1351). داستانهای امثال. اصفهان: چاپخانه اصفهان.
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1359). تمثیل و مثل. تهران: امیرکبیر.
- بدوی، عبد الرحمن (بیتا).مقدمه بر الحکمۀ الخالدة ابن‌مسکویه. بیروت: دارالأندلس.
- برقعی، سیدیحیی (1351). کاوشی در امثال و حکم فارسی. قم: حکمت.
- بهمنیاری، احمد (1369). داستان‌نامۀ بهمنیاری. چ سوم. به کوشش فریدون بهمنیار. تهران: دانشگاه تهران.
- ---------- (بیتا). داستان‌نامه بهمنیاری. چ دوم. به کوشش فریدون بهمنیار. تهران: دانشگاه تهران.
- پرتوی آملی، مهدی (1365). ریشههای امثال و حکم. تهران: انتشارات کتابخانه.
- تاریخ‌الخلفا (1968). چ عکسی. مسکو.
- ثعالبی، ابومنصور اسماعیل (بیتا). الاعجاز و الایجاز. بغداد: مکتبه دارالبیان.
- جامی، عبدالرحمن (1392) بهارستان. به کوشش وحید سبزیانپور و فرزانه فتاحیان. تهران: یاردانش.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1390). دیوان. تهران: پارمیس.
- خردنامه (1378). به کوشش منصور ثروت. تهران: امیرکبیر.
- الحداد، فیصل مفتاح (1998). الامثال المولده و أثرها فی الحیاه الأدبیه فی العصر العباسی حتی نهایه القرن الرابع الهجری. چ اول. بنغازی: دارالکتب الوطنیة.
- حلبی، علی‌اصغر (1386). خواندنی‌های ادب فارسی. تهران: زوار.
- حیدری ابهری، غلامرضا (1390). نان و نمک. چ اول. تهران: محراب قلم.
- خردنامه (1378). به کوشش منصور ثروت. تهران: امیرکبیر.
- خوافی، مجد (1392). پژوهشی در منابع و مآخذ روضه خلد مجد خوافی. به‌کوشش و اهتمام وحید سبزیانپور و سارا حسنی. تهران: یاردانش.
- دوفوشه کور، شارل هانری (1377ش). اخلاقیات، مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سدۀ سوم تا سدۀ هفتم هجری. ترجمۀ محمدعلی امیرمعزی و عبدالمحمد روح‌بخشان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- دهخدا، علی‌اکبر (1361). امثال و حکم. تهران: امیرکبیر.
- ذوالفقاری، حسن (1388). فرهنگ بزرگ ضرب‌المثلهای فارسی. تهران: معین.
- ---------(1378). داستانهای امثال. چ سوم. تهران: مازیار.
- ---------- (1384). «سیری در داستانهای امثال». مجله مطالعات ایرانی. دانشگاه شهید باهنر کرمان. س 4. ش 8. صص 75- 106.
- راغب الاصفهانی، ابوالقاسم (1420). محاضرات الادباء و محاورات الشعراءوالبلغاء. به کوشش عمر الطباع. لبنان: شرکه دارالارقم للطباعه و النشر.
- زاکانی، عبید (1999). کلیات. به کوشش محمدجعفر محجوب. نیویورک: به کوشش احسان یارشاطر.
- زرینکوب، عبدالحسین (1362). یادداشتها و اندیشهها. تهران: جاویدان.
- زلهایم، رودلف (1408). الامثال العربیۀالقدیمۀ. ترجمه رمضان عبدالتواب. بیروت: مؤسسه الرسالة.
- سبزیانپور، وحید (1389). «نقبی به روشنایی در جست‌وجوی امثال ایرانی در نظم عربی».نشریۀ ادبیات تطبیقی (علمی- پژوهشی). دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر. دورۀ جدید. س 1. ش 2. صص 72- 96.
- -------- (1390). «مقایسۀ حکمتهای بزرگمهر در شاهنامه و منابع عربی». مجموعه‌مقالات همایش بین‌المللی - بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی در هزارۀ دوم شاهنامه. دانشگاه سیستان و بلوچستان. کاخ بی‌گزند. ج دوم (ح- ص). به کوشش مریم خلیلی جهان‌تیغ. 3- 5 دی ماه. صص 1695- 1715.
- -------- (1390). «نگاهی دوباره به بازشناسی منابع حکمتهای عربی امثال و حکم دهخدا».آیینۀ میراث. ش 48. دورۀ جدید. س9. ش 1. صص 91- 117.
- سعدی، مشرف‌الدین مصلح‌بن‌عبدالله (1387). کلیات سعدی. به اهتمام بهمن خلیفه بناروانی. تهران: امیرکبیر.
- --------------------- (1368). بوستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
- شاهد، امیر (1379). ترجمه و تحشیۀ فرائد‌الأدب در امثال سائر و رایج عرب. میدانی نیشابوری. اصفهان: جهاد دانشگاهی.
- طباطبایی، سید محمدحسین (بیتا). تفسیر المیزان. ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دارالعلم.
- الطرطوشی، محمد‌بنالولید (1990). سراج‌الملوک. به کوشش جعفر البیاتی. ریاض: الریس للکتب و النشر.
- عباس، احسان (1993). ملامح الیونانیۀ فی الأدب العربی. بیروت: المؤسسه عربیه للدراسات و النشر.
- عباسی، شهاب‌الدین (1389). بر لب دریای وجود: قصههای مولوی. تهران: مازیار.
- عسکری، ابوهلال (1302). «فی التفضیل بین بلاغتی العرب و العجم». التحفۀالبهیۀ و الطرفۀالشهیۀ. قسطنطنیه: الجوائب. صص 213- 221.
- عفیفی، رحیم (1383). اساطیر و فرهنگ ایران. تهران: توس.
- عنصرالمعالی، کیکاووسبناسکندر (1366). قابوس‌نامه. به‌کوشش غلامحسین یوسفی. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
- عوفی، سدیدالدین محمد (1384). جوامع‌الحکایات و لوامع الروایات. به‌کوشش جعفر شعار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- قطامش، عبدالمجید (1988). الامثال العربیه دراسه تاریخیه تحلیلیة. دمشق: دارالفکر للطباعه و التوزیع.
- القیروانی، ابواسحاق‌بن‌علی الحصری (1372). زهر الآداب و ثمر الآداب. به کوشش زکی مبارک. چ دوم. مصر: مطبعه السعادة.
- ماوردی، ابوالحسن‌بن‌محمد (1985). ادب الدنیا والدین. بیروت: دار إقرأ.
- محمدی ملایری، محمد (1380). تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی. ج4. تهران: توس.
- مستوفى، حمدالله (1387). تاریخ گزیده. به کوشش عبدالحسین نوایى. چ پنجم. تهران: امیرکبیر.
- مسعودی، ابوالحسن (1404). مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر. به کوشش شیخ قاسم الشماعی الرفاعی. بیروت: دارالقلم.
- مولوی، جلال‌الدین (1378). مثنوی معنوی. به تصحیح قوام‌الدین خرمشاهی. تهران: ناهید.
- میدانی، ابوالفضل (2003). مجمعالأمثال. ج 1. به کوشش قصی الحسین. بیروت: دار مکتبه الهلال.
- ناصرخسرو قبادیانی (1378). دیوان. به کوشش مهدی سلیمی. چ سوم. تهران: امیر کبیر.
- النویری، شهاب‌الدین (2004). نهایۀ الارب فی فنون الأدب. به کوشش مفید قمیحه و دیگران. الطبعه الاولی. بیروت: دارالکتاب العلمیة.
- الوطواط، رشیدالدین (1365). مطلوب کل طالب. تصحیح محمود عابدی. قم: انتشارات بنیاد.
- وکیلیان، احمد (1387). تمثیل و مثل. چ چهارم. تهران: سروش.
- یوسفی، غلامحسین (1366). شرح و تعلیق بر قابوس‌نامه. امیر عنصرالمعالى کیکاووسبناسکندر. چ سوم. تهران: انتشارات علمى فرهنگى
