الگوی زندگی جهانپهلوان (همراه با نقدی بر الگوهای قهرمانی)
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
2
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
تاکنون برای زندگی قاعدهمند و تکرارپذیر قهرمان در روایتهای قهرمانی سراسر جهان، الگوهای متعددی پیشنهاد شده است که فارغ از برخی جزئیات، در کلیت خویش با یکدیگر مشابهتهای بسیار دارند. این پژوهش پس از معرفی و نقد الگوهای قهرمانی موجود، مشهورترین و جامعترین آنها را نمونهوار با وقایع زندگی رستم میسنجد و نشان میدهد که بسیاری از ارکان این الگوها با برجستهترین نمود جهانپهلوان و فراتر از آن با ساختار زندگی پهلوانان خاندان سام، همخوانی مطلق ندارند و برای طبقهبندی ساخت کلی زندگی پهلوان ایرانی، طراحی یک الگوی بومی ضروری و راهگشاست. ازاین‌رو، نگارندگان پس از بررسی چارچوب زندگی روایی پنج پهلوانِ نخست این خاندان، یعنی گرشاسب، نریمان، سام، زال و رستم، عناصر تکرارپذیر آنها را نمایان کردهاند و بر این اساس، الگوی تازهای از زندگی پهلوان ایرانی پیشنهاد دادهاند که از دوازده گزاره تشکیل میشود که در پنج بخش ویژگیهای پدر و مادر پهلوان، خصوصیات شگفت پهلوان از بدو تولد و خردسالی، عزیمت برای نبرد، دلدادگی و ازدواج، و در نهایت بزهکاری و مرگ بررسی شده است.
کلیدواژه‌ها
منابع
- آموزگار، ژاله (1373). «گرشاسب در پیشگاه اورمزد؛ نمونهای از داوری در فرهنگ ایران باستان». کلک. ش 54. صص 9-16.
- آموزگار، ژاله و احمد تفضلی (1375). اسطورۀ زندگی زرتشت. تهران: چشمه/ بابل: آویشن.
- آیدنلو، سجاد (1379). «اسفندیار و رویینتنی او در شاهنامه». شعر. ش 28. صص 42-47.
- اتونی، بهروز (1390). «پاگشایی قهرمان در حماسه های اسطورهای». ادب پژوهی. ش 16. صص 81ـ. 105.
- اسدی، ابونصر علی‌بن‌احمد (1354). گرشاسب نامه. تصحیح حبیب یغمایی. چ دوم. تهران: طهوری.
- اسلامی ندوشن، محمدعلی (1374). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. تهران: آثار.
- امیدسالار، محمود (1361). «راز رویینتنی اسفندیار». ایران نامه. ش 2. صص 245-281.
- -------------- (1388). «زندگینامۀ پهلوانی و وحدت ادبی روایات شاهنامه». پاژ (ویژه نامۀ فردوسی). س2. ش 7 - 8. صص 19-42.
- امینی، محمدرضا (1381). «تحلیل اسطوره قهرمان در داستان ضحاک و فریدون بر اساس نظریه یونگ». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. ش34. صص 53-64.
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1354). مردم و شاهنامه. تهران: مرکز فرهنگ مردم رادیو تلویزیون ملی ایران.
- ایرانشاه‌بن‌ابیالخیر (1370). بهمن‌نامه. تصحیح و مقدمۀ رحیم عفیفی. تهران: علمی و فرهنگی.
- بررسی دستنویس م. او. 29، داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گلشاه و متنهای دیگر (1378). به‌کوشش کتایون مزداپور. تهران: آگاه.
- پراپ، ولادیمیر (1368). ریخت شناسی قصه‌های پریان. ترجمۀ فریدون بدرهای. تهران: توس.
- خالقی مطلق، جلال (1367). «ببر بیان؛ رویینتنی و گونههای آن». بخش دوم. ایراننامه. ش 23. صص 382-416.
- -------------- (1372). «یکی داستان است پر آب چشم». گلرنج های کهن. به‌کوشش علی دهباشی. تهران: مرکز.
- خطیبی، ابوالفضل (1373-1374). «راوی و روایت مرگ جهانپهلوان در شاهنامه». زبان و ادبیات فارسی. ش 6 - 8. صص 133-146.
- خوارزمی، حمیدرضا و دیگران (1392). «تکوین و تحول قهرمانان در گذر از اسطوره به حماسه». ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. س 9. ش33. صص 63-85.
- دستنویس م. او 29: داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گلشاه و متنهای دیگر (1378). ترجمۀ کتایون مزداپور. تهران: آگاه.
- روایت پهلوی (1367). ترجمۀ مهشید میرفخرایی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- زراتشتنامه (1338). منسوب به زردشت بهرام پژدو. تصحیح فردریک روزنبرگ. به‌کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: طهوری.
- سام‌نامه (1386). تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.
- سرکاراتی، بهمن (1385). سایه های شکارشده (گزیدۀ مقالات فارسی). تهران: طهوری.
- شایگانفر، حمیدرضا (1386). نقد ادبی. چ سوم. تهران: دستان.
- شکرایی، محمد (1392). «تقدیر قهرمانشدن با تولد نمادین در اسطوره و افسانه». ادبپژوهی. ش26 . صص 95-117.
- شیبانی، آمنه و دیگران (1390). زال و اسطوره کودک رهاشده. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه بیرجند.
- طاهری، محمد و حمید آقاجانی (1392). «تبیین کهنالگوی سفر قهرمان، بر اساس آرای یونگ و کمپل در هفتخان رستم». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطورهشناختی. س 9. ش32. صص 103-122.
- طومار کهن شاهنامۀ فردوسی (1374). به کوشش جمشید صداقتنژاد. تهران: دنیای کتاب.
- طومار نقالی شاهنامه (1391). به‌کوشش سجاد آیدنلو. تهران: بهنگار.
- فاتحی، اقدس و دیگران (1391). «مقایسۀ رویینتنی و چشم آسیبپذیر اسفندیار در
متنهای فارسی میانۀ پهلوی و شاهنامۀ فردوسی». جستارهای ادبی. ش 177. صص 25-60.
متنهای فارسی میانۀ پهلوی و شاهنامۀ فردوسی». جستارهای ادبی. ش 177. صص 25-60.
- فرامرزنامه (1382). تصحیح مجید سرمدی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.
- قربانصباغ، محمودرضا (1392). «بررسی ساختار در هفتخان رستم: نقدی بر کهن الگوی سفر قهرمان». جستارهای ادبی. ش180. صص 27-56.
- کمبل، جوزف (1386). قهرمان هزارچهره. ترجمۀ شادی خسروپناه. چ دوم. مشهد: ضریح آفتاب.
- کریستنسن، آرتور (1336). کیانیان. ترجمۀ ذبیحالله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- گرین، ویلفرد و دیگران (1383). مبانی نقد ادبی. ترجمۀ فرزانه طاهری. چ سوم. تهران: نیلوفر.
- مختاریان، بهار (1389). «تهمینه (تهمیمه) کیست؟». درآمدی بر ساختار اسطورهای شاهنامه. تهران: آگه. صص 35-62.
- هفت لشکر (طومار جامع نقالان) (1377). تصحیح مهران افشاری و مهدی مداینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- واحددوست، مهوش و علی دلائی میلان (1390). «بررسی ساختاری خان و هفتخان در شاهنامه و اسطوره‌ها و حماسه‌های دیگر». فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی. س 19. ش 71. صص 137- 160.
- Dundes, Alan. (1968). Every Man His Way: Reading in Cultural Anthropology. Englewood Cliffs. N. J.: Prentice-Hall.
- Lord Raglan. (1956). The Hero: a Study in Tradition, Myth, and Drama. New York: Vintage Books.
- Rank, Otto. (1909). The Myth of the Birty of the Hero: a Psychological Interpretation of Mythology. New York: The Journal of Nervous and Mental Desease Publishing Company.
- Rensma, Ritske. (2009). The Innateness of Myth: A New Interpretation of Joseph Campbell s Reception of C.G.Juny. New York: Continunm.
- Segal, Rabert Alan. (1999). Theorizing about Myth. Library of Congress Cataloging – in – Publication Data.
- Tylor, Edward. (1871). Primitive Culture. 1st ed. London: Murray.
