مقایسه نبرد پدر و پسر در داستان‌های «رستم و سهراب» و «کوراوغلو و کرداوغلو»
نویسندگان
1
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
2
دانشیار دانشگاه تبریز
چکیده
یکی از راه‌های شناخت فرهنگ، اندیشه، ذوق، عاطفه، آرزوها، باورها و عقاید ملت‌ها تطبیق آثار ادبی زبان‌های مختلف است. در بررسی اساطیر جهان به افسانه‌هایی برمی‌خوریم که مضمون آنها نبرد پدر و پسر است. بعضی از این اسطوره‌ها به پدرکشی و بعضی دیگر به پسرکشی می‌انجامند؛ اما بخشی از آنها مطابق با خواست مخاطبان داستان- که دوست دارند فرجامی نیکو برای قهرمان داستان رقم بخورد- طرح‌ریزی شده‌اند. وجود شباهت‌های زیاد بین این قبیل داستان‌ها سؤالی را مطرح می‌کند که آیا این مضمون، خاستگاه واحدی داشته یا داستان بومی هر کشور است. این مقاله به بررسی اسطورۀ «رستم و سهراب» و «کوراوغلو و کرداوغلو» - از حماسه ملل ترک زبان- می‌پردازد. صرف‌نظر از اختلافات جزئی که در آغاز و پایان داستان‌ها وجود دارد، درصد بالای تشابهات آنها این ذهنیت را القا می‌کند که داستان «کوراوغلو و کرداوغلو» براساس شاهنامۀ فردوسی پرداخته شده است. نتایج حاصل از بررسی اشتراکات و تفاوت‌های موجود از نظر پیرنگ، تناظر شخصیت‌ها، انگیزه‌ها و کشمکش‌های موجود در دو داستان مؤید این ادعاست.
کلیدواژه‌ها
- اوزون، انور (1388). کوراوغلو در ادبیات ملل. تألیف و ترجمه داریوش عاشوری. تبریز: ندای شمس.
- پاتر، آنتونی (1384). نبرد پدر و پسر در ادبیات جهان. ترجمۀ محمود کمالی. تهران: ایدون.
- تهماسب، م. ح. (1382). کوراوغلو. تبریز: اندیشۀ نو.
- خاتمی، احمد و علی جهانشاهی افشار (1388). «چرا پهلوان‌نامه‌ها پس از شاهنامه مطرح نشده‌اند». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. ش 15. صص56-82.
- خالقی مطلق، جلال (1372). یکی داستان است پر آب چشم، گل رنج‌های کهن. به کوشش علی دهباشی. تهران: مرکز.
- ------------ (1390). فردوسی و شاهنامه‌سرایی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- دارابی، جعفر (1384). نظریه‌های روان‌شناسی شخصیت. تهران: آییژ.
- ذبیح‌نیا عمران، آسیه (1387). «تراژدی فرزندکشی در اساطیر ایران و پدرکشی در اساطیر یونان». نامه پارسی. ش 46- 47. صص96-113.
- رسمی، عاتکه (1392). «بررسی تطبیقی داستان‌های رستم و کوراوغلو». فرهنگ و ادبیات عامه. دوره 1. ش 2. صص 25-52.
- --------- (1393). «بررسی ویژگی‌های رخش رستم و قیرات کوراوغلو». همایش پیوندهای ادبی و زبان ایران و ترکیه. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی (مجموعۀ آمادۀ انتشار).
- --------- و سکینه رسمی (1394). «بررسی تطبیقی آموزه‌های اخلاقی در شاهنامۀ فردوسی و داستان کوراوغلو». پژوهشنامه حماسی. ش 1. (آمادۀ انتشار).
- ------------------- (1394). «بررسی تطبیقی پیوند عشق و حماسه در شاهنامه فردوسی و داستان کوراوغلو». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد. س 11. ش40. صص 219-237.
- روح‌الامینی، محمود (1374). «ساختار اجتماعی ازدواج‌های شاهنامه». نمیرم از این پس که من زنده‌ام. به کوشش غلامرضا ستوده. دانشگاه تهران. صص 793- 806.
- رئیس‌نیا، رحیم (1366). کوراوغلو در افسانه و تاریخ. تبریز: نیما.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1357). نه شرقی، نه غربی، انسانی. تهران: امیرکبیر.
- ستاری، جلال (1373). سیمای زن در فرهنگ ایران. تهران: مرکز.
- سیپک، ییری (1384). ادبیات فولکلور ایران. ترجمه محمد اخگری. تهران: سروش/ مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه‌ای تهران.
- صدیقی، مصطفی (1391). «سام/ سهراب و زال/ رستم: نبرد پدر و پسر». بوستان ادب. س 4. ش 1. صص123-148.
- عطاء‌بن‌یعقوب ناکوک (1384). برزونامه. به تصحیح احمد محمدی. همدان: دانشگاه بوعلی‌سینا.
- علی‌زاده، همت (1391). کوراوغلو. (به کوشش علیرضا یخفروزانی). تبریز: نباتی.
- فردوسی، ابوالقاسم (1391). شاهنامه. چ 4. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- فریزر، جیمز جرج (1380). شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: آگه.
- کمالی، محمود (1388). «بررسی تطبیقی داستان رستم و سهراب با برخی موارد مشابه در اساطیر جهان». پژوهش زبان‌های خارجی. ش 55. صص117-129.
- مادح هراتی، ابوالقاسم (1380). جهانگیرنامه. به‌کوشش سید ضیاءالدین سجادی. تهران: دانشگاه تهران/ دانشگاه مک گیل.
- مختاری، محمد (1368). حماسه در رمز و راز ملی. چ 2. تهران: قطره.
- ممتحن، مهدی و کامبیز صفیئی (1393). «ویژگی‌های مشترک دو اثر حماسی ایران و آلمان». مطالعات ادبیات تطبیقی. س 8. ش 32. صص 55-77.
- مینوی، مجتبی (1369). داستان رستم و سهراب از شاهنامه فردوسی. به کوشش مهدی قریب. تهران: وزارت فرهنگ وآموزش عالی، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- ناظرزاده کرمانی، فرهاد (1371). پیدایش ادبیات نمایش نو در ایرلند. تهران: برگ.
- وهمن، فریدون (1347). «رستم و سهراب». سخن. دوره 18. ش 203. صص24-36.
- ییتز، ویلیام باتلر (1313). «تراژدی کوهولین». ترجمۀ مسعود فرزاد. مجلۀ مهر(ویژه‌نامۀ هزارۀ فردوسی). تهران.
