فرهنگ عامه ایرانی در سفرنامه ابنبطوطه
نویسندگان
1
کارشناس‌ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی
2
دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس
3
دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
فرهنگ عامه به شناخت عادات، رسوم، حکایتها، باورها، سرودها، مثلها و گفتار شفاهی مردم میپردازد و امروزه در حوزههای مختلف علوم انسانی، ازجمله جامعهشناسی و
شاخههای آن، تاریخ، روانشناسی، ادبیات، هنر و حتی ادیان بررسی میشود. ادبیات در مفهوم خاص و در شاخههای مختلف، سرشار از عناصر فولکلور است و توجه ویژه به آن در حوزه مطالعات میانرشتهای، نگرشی نو است.
سفرنامه نوعی گزارش است که سفرنامهنویس در آن اوضاع شهرها و سرزمینهایی را که بدانجا سفر کرده است، از زاویه دید خود و در نتیجه ارتباط مستقیم به تصویر می‌کشد. سفرنامهها دربردارندۀ اطلاعات مفیدی هستند که از طریق آن میتوان به واقعیت‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دورههای مختلف تاریخ ملتها پی برد. همچنین یکی از
راههای مهم شناخت ملتها و مقایسه آنها با یکدیگر و بهترین روش برای شناخت پدیدههای گوناگون مرتبط با فرهنگ عمومی و ارتباطات اجتماعی است که حتی منابع تاریخی دربارۀ آنها سکوت کردهاند.
این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی و با بررسی سفرنامة ابنبطوطه عناصر فرهنگ عامه و فرهنگ عمومی و ارتباطات اجتماعی ایرانیان (ادبیات فولکلور ایران) را بررسی می‌کند و به معرفی رفتارهای مبتنی بر فرهنگ عمومی از نگاه سفرنامهنویس مغربی- که در دوره مغول به نقاط و شهرهای مختلف ایران سفر کرده است- میپردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که عناصر فولکلور در سفرنامة ابنبطوطه در بخش ایران جایگاه خوبی دارد و نمود این عناصر، بیشتر در زمینه عادات غذایی و وصف خوردنیهاست.
شاخههای آن، تاریخ، روانشناسی، ادبیات، هنر و حتی ادیان بررسی میشود. ادبیات در مفهوم خاص و در شاخههای مختلف، سرشار از عناصر فولکلور است و توجه ویژه به آن در حوزه مطالعات میانرشتهای، نگرشی نو است.
سفرنامه نوعی گزارش است که سفرنامهنویس در آن اوضاع شهرها و سرزمینهایی را که بدانجا سفر کرده است، از زاویه دید خود و در نتیجه ارتباط مستقیم به تصویر می‌کشد. سفرنامهها دربردارندۀ اطلاعات مفیدی هستند که از طریق آن میتوان به واقعیت‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دورههای مختلف تاریخ ملتها پی برد. همچنین یکی از
راههای مهم شناخت ملتها و مقایسه آنها با یکدیگر و بهترین روش برای شناخت پدیدههای گوناگون مرتبط با فرهنگ عمومی و ارتباطات اجتماعی است که حتی منابع تاریخی دربارۀ آنها سکوت کردهاند.
این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی و با بررسی سفرنامة ابنبطوطه عناصر فرهنگ عامه و فرهنگ عمومی و ارتباطات اجتماعی ایرانیان (ادبیات فولکلور ایران) را بررسی می‌کند و به معرفی رفتارهای مبتنی بر فرهنگ عمومی از نگاه سفرنامهنویس مغربی- که در دوره مغول به نقاط و شهرهای مختلف ایران سفر کرده است- میپردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که عناصر فولکلور در سفرنامة ابنبطوطه در بخش ایران جایگاه خوبی دارد و نمود این عناصر، بیشتر در زمینه عادات غذایی و وصف خوردنیهاست.
کلیدواژه‌ها
ـ ابنبطوطه، محمدبنعبدالله (1407ق ـ 1987م). رحله المسماه تحفَة النّظار فی غرائب الأمصَار و عَجائب الأسفار. شرحه و کتب هوامشه: طَلال حرب. چ1. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ـ -------------- (1376). سفرنامة ابنبطوطه. ترجمه محمدعلی موحد. چ ششم. تهران: سپهر نقش.
ـ البستانی، فؤاد أفرام (1986م). الروائع. چ 8. دارالمشرق.
ـ پروینی، خلیل (1391). الأدب المقارن دراسات نظریة و تطبیقیة. چ1. تهران: سمت للنشر و التوزیع.
ـ حرب، طلال (1999). اولیة النص. بیروت: المؤسسه الجامعیه للدراسات و النشر.
ـ خصباک، شاکر (1986). الجغرافیا عند العرب. چ1. بیروت: المؤسسه العربیه الدراسات و النشر.
- --------- (1408ق/1988م). فی الجغرافیه العربیه. بیروت: دارالحداثه.
ـ ذوالفقاری، حسن و محمدجعفر محجوب (1383). ادبیات عامیانه ایران (مجموعه مقالات درباره افسانهها و آداب و رسوم مردم ایران). ج1. 2. چ دوم. تهران: چشمه.
ـ داد، سیما (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ سوم. تهران: مروارید.
ـ عناصری، جابر (بیتا). «هنر فولکلور». رشد آموزش هنر. ش 2. صص50-56.
ـ الکعاک، عثمان (1964). المدخل إلی علم الفولکلور. بغداد: وزاره ارشاد.
ـ مستوفی قزوینی، حمدالله (1381). نزهةالقلوب. تصحیح محمد دبیرسیاقی. قزوین: حدیث امروز.
ـ مطر، عبدالعزیز (1966). لحن العامه فی ضوء الدراسات اللغویه الحدیثة. د. ط. القاهره: دارالکاتب العربی للطباعه و النشر.
ـموسوی بجنوردی، سیدکاظم (1377). دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. چ دوم. مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. صص120- 126.
ـ نامورمطلق، بهمن (1388). «درآمدیبر تصویرشناسی». مطالعات ادبیات تطبیقی. ش12. صص 119ـ 138.
ـ هدایت، صادق (1381). فرهنگ عامیانه مردم ایران. به کوشش جهانگیر هدایت. چ چهارم. تهران: چشمه.
