حمام‌ها در ضربالمثلهای فارسی
نویسنده
عضو هیأت علمی/ دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد
چکیده
واژگان معماری همواره در کلام عامه نمود داشته است. بهسبب اهمیت شستوشو و پاکیزگی در نظام روابط اجتماعی ایرانیان، حمام‌ها در جایگاهی ممتاز قرار داشتهاند. حمام‌ها از آسیب‌پذیر‌ترین گونه‌های معماری هستند و متأسفانه فرهنگ گرمابه‌ها بیشتر و پیش‌تر از کالبد آنها در معرض نابودی است. بنابراین نباید در ضرورت مستندسازی وجوه غیر مادّی گرمابه‌ها تردیدی روا داشت. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی به باز‌شناسی، طبقهبندی و تحلیل وجوه مختلف گرمابه‌ها در ضربالمثلهای فارسی
میپردازد.
مهم‌ترین نتایج تحقیق نشان می‌دهد که امثال به صورت جملۀ ساده خبری، بیشترین فراوانی را دارند و در عین ظرافت زبانی، مطلب را به ساده‌ترین شکل ممکن بیان می‌کنند. از نظر محتوای عمومی امثال، مسائل اجتماعی و اخلاقی بالا‌ترین میزان را به خود اختصاص داده‌اند. بررسی محتوای تخصصی امثال از نظر معماری بیانگر توجه عمده به کالبد معماری حمام‌هاست. بررسی محتوای مردم‌شناسانۀ امثال نیز نشان می‌دهد که به وسایل حمام‌ها بیشتر از دیگر موارد توجه شده است. همچنین معماری و موضوعات مردم‌شناختی گرمابه‌ها اهمیت یکسانی دارند و باید همپای توجه به حفظ کالبد معماری گرمابه‌ها به حفاظت از وجوه مردم‌شناختی آنها نیز اهتمام ورزید.
میپردازد.
مهم‌ترین نتایج تحقیق نشان می‌دهد که امثال به صورت جملۀ ساده خبری، بیشترین فراوانی را دارند و در عین ظرافت زبانی، مطلب را به ساده‌ترین شکل ممکن بیان می‌کنند. از نظر محتوای عمومی امثال، مسائل اجتماعی و اخلاقی بالا‌ترین میزان را به خود اختصاص داده‌اند. بررسی محتوای تخصصی امثال از نظر معماری بیانگر توجه عمده به کالبد معماری حمام‌هاست. بررسی محتوای مردم‌شناسانۀ امثال نیز نشان می‌دهد که به وسایل حمام‌ها بیشتر از دیگر موارد توجه شده است. همچنین معماری و موضوعات مردم‌شناختی گرمابه‌ها اهمیت یکسانی دارند و باید همپای توجه به حفظ کالبد معماری گرمابه‌ها به حفاظت از وجوه مردم‌شناختی آنها نیز اهتمام ورزید.
کلیدواژه‌ها
- آسانووا، گالینا و دوو، مارتین (۱۳۸۲). «طرح مرمت و بازسازی حمام صرافان بخارا». ترجمۀ علی‌اکبر خان‌محمدی. کتاب ماه هنر. ش ۵7- ۵8. صص 164- ۱۶۹.
- امینی، امیرقلی (۱۳۲۴). داستان‌های امثال. اصفهان.
- باستانی پاریزی، محمدابراهیم (۱۳۴۶). آسیای هفت سنگ. تهران: دانش.
- بقایی، ناصر (۱۳۷۰). امثال فارسی در گویش کرمان. کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
- بلوکباشی، علی (۱۳۷۴). «چگونگی شکل‌گیری معماری برازندۀ قهوه‌خانه». مجموعه‌مقالات اولین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور. ج ۱. صص ۳۱۹-330.
- بهمنیار، احمد (۱۳۲۹). «تقسیمات مثل». یغما. ش ۲۳. صص 22-27.
- ---------- (۱۳۸۱). داستان‌نامۀ بهمنیاری. چ سوم. تهران: دانشگاه تهران.
- پارسا، سیداحمد (۱۳۸۴). «مثل‌ها از نگاهی نو». رشد آموزش زبان و ادب فارسی. ش ۷۵. صص 4-17.
- پرتوی آملی، مهدی (۱۳۸۵). ریشه‌های تاریخی امثال و حکم. 2ج. چ پنجم. تهران: سنایی.
- پیرنیا، محمدکریم (۱۳۷۲). آشنایی با معماری اسلامی ایران، ساختمان‌های درون‌شهری و برون‌شهری. تدوین غلامحسین معماریان. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
- جُرّ، خلیل (۱۳۶۷). فرهنگ لاروس (عربی- فارسی). ترجمۀ سید احمد طبیبیان. تهران: امیرکبیر.
- حاجی قاسمی، کامبیز [گردآورنده] (۱۳۸۳). گنج‌نامه؛ حمام‌ها. ج ۱۸. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- خضرایی، امین (۱۳۸۲). فرهنگ‌نامۀ امثال و حکم ایرانی. شیراز: نوید.
- دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۶۳). امثال و حکم. 4 ج. چ 6. تهران: امیرکبیر.
- ----------- (۱۳۷۷). لغت‌نامه. به‌کوشش محمد معین و سید جعفر شهیدی. چ دوم (دورۀ جدید). تهران: دانشگاه تهران/ مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
- ذوالفقاری، حسن (۱۳83). «شیوه‌نامۀ تدوین مثل‌های ایرانی». فرهنگ مردم. ش ۸ - ۹. صص 64- ۷۸.
- __________ (۱۳۸۴). «سیری در داستان‌های امثال». مطالعات ایرانی. ش ۸ . صص 75- ۱۰۶.
- __________ (۱۳۸۴). داستان‌های امثال. چ دوم. تهران: مازیار.
- __________ (۱۳۸۵). «کتاب‌شناسی ضرب‌المثل‌ها». مطالعات ایرانی. ش ۹. صص 53- ۷۷.
- __________ (۱۳۸۷). «تفاوت کنایه با ضرب المثل». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش ۱۰. صص 109- ۱۳۳.
- __________ (۱۳۸۸). فرهنگ بزرگ ضربالمثلهای فارسی. تهران: معین.
- رضایی، الهه و مهدی باتقوا (۱۳۸۲). «حمام در ادبیات منظوم ایران». کتاب ماه هنر. ش ۵7- ۵8. صص 176- ۱۷۹.
- رضوانیان، محمدحسن (۱۳۵۶). «سخنی در زمینۀ امثال (طرز طبقهبندی ضرب‌المثل‌ها و استفاده از آن در مطالعات تطبیقی خصوصیات اخلاقی ملل)». هنر و مردم. ش ۱۸۴- ۱۸۵. صص 98- ۱۰۲.
- رضی، هاشم (۱۳۷۱). آیین مهر (میترائیسم). تهران: بهجت.
- روح‌الامینی، محمود (1386). حمام عمومی در جامعه و فرهنگ و ادب دیروز: نگرش و پژوهش مردم‌شناختی. تهران: اطلاعات.
- سبزیان‌پور، وحید و هدیه جهانی (۱۳۹۱). «نگاهی به کتاب فرهنگ بزرگ ضربالمثلهای فارسی». کتاب ماه ادبیات. ش ۶۴. صص ۶۴-67.
- سرمد، غلامعلی (۱۳۷۶). سخن پیر قدیم، ضربالمثلهای بیرجندی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- سعدی، شیخ مصلح‌الدین (1366). کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی. چ چهارم. تهران: کتابفروشی علمی.
- شکورزاده، ابراهیم (۱۳۷۲). ده هزار مَثَل فارسی و بیست و پنج هزار معادل آنها. مشهد: آستان قدس رضوی.
- شهری، جعفر (۱۳۷۹). قند و نمک. چ سوم. تهران: معین.
- طبسی، محسن (۱۳۸۱). «بازخوانی وقف‌نامه و بررسی کالبدی مرکز محلۀ علیقلی‌آقا». صفه. ش ۳۵ . صص ۹۳-121.
- _________ (۱۳۹۱). «بازخوانی امثال و حکم به منظور بازیابی واژه‌ها و اصطلاحات معماری و شهرسازی». مطالعات ایرانی. ش ۲۲. صص ۲۵-56.
- __________ (۱۳۹۲). کتابنامۀ گرمابه‌ها. مشهد: معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد مشهد/ سخنگستر.
- __________ (۱۳۹۲). آشنایی با گرمابه‌های ایران. مشهد: معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد مشهد/ سخنگستر.
- فخار تهرانی، فرهاد (۱۳۶۶). «حمام‌ها». معماری ایران دورۀ اسلامی. به‌کوشش محمد یوسف کیانی. تهران: جهاد دانشگاهی.
- __________ (۱۳۷۹). «حمام‌ها در نظرگاه زمان». صفه. ش ۳۰. صص 94-105.
- __________ [گردآورنده] (۱۳۸۴). مجموعه‌مقاله‌های همایش حمام در فرهنگ ایرانی. تهران: پژوهشکدۀ مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی کشور.
- فرجیان، مرتضی و محمدباقر نجف‌زاده بارفروش (۱۳۷۰). طنزسرایان ایران از مشروطه تا انقلاب. تهران: بنیاد.
- -------------------------- (۱۳۸۲). کتاب ماه هنر. ش ۵7- ۵8.
- کیانی، محمدیوسف [گردآورنده] (۱۳۶۶). معماری ایران دورۀ اسلامی. تهران: جهاد دانشگاهی.
- گروسین، هادی (۱۳۷۰). واژه‌نامۀ همدانی. تهران: مسلم.
- لطفی، علیرضا و حسین مسجدی (1390). فرهنگوارۀ گرمابه. تهران: کتاب آبان.
- مجتهدی، علی‌اصغر (۱۳۳۴). امثال و حکم در زبان محلی آذربایجان. تبریز: شفق.
- مراغه‌ای، حاج زین‌العابدین (۱۳۶۴). سیاحت‌نامۀ ابراهیم بیگ. به کوشش محمدعلی سپانلو. تهران: اسفار.
- مرتضویان، سید کمال‌الدین (فارسانی) (۱۳۴۰). داستان‌های امثال. اصفهان: کتابفروشی ثقفی.
- معین، محمد (۱۳۷۱). فرهنگ فارسی. دورۀ شش جلدی. چ هشتم. تهران: امیرکبیر.
- ملازاده، کاظم (۱۳۷۹). «حمام‌ها». دائرۀالمعارف بناهای تاریخی ایران در دورۀ اسلامی، بناهای عام‌المنفعه. ج چهارم. تهران: حوزۀ هنری. صص 24- ۲۶.
- میرنیا، علی (۱۳۶۹). فرهنگ مردم (فولکلور ایران). تهران: پارسا.
- ناصری، مهدی (۱۳۸۶). «طبقهبندی مشترک ضربالمثلهای فارسی، عربی و انگلیسی». سخن عشق. ش ۳۳ - ۳۴. صص 79-88.
- هدایت، صادق (۲۵۳۶). علویه خانم و ولنگاری. تهران: جاویدان.
- واعظ‌زاده، عباس (۱۳۹۰). «معرفی و نقد کتاب فرهنگ بزرگ ضربالمثلهای فارسی». کتاب ماه ادبیات. ش ۵۰. صص ۶3- ۶7.
- وکیلیان، احمد (۱۳۶۸). تمثیل و مثل. ج ۲. تهران: سروش.
