پیوند عناصر جادویی و انگارههای کهنالگویی در قصههای عامه
نویسندگان
1
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه
2
کارشناسی ارشد دانشگاه رازی کرمانشاه
چکیده
قصههای عامه یکی از محبوبترین انواع ادب شفاهی و بستری مناسب برای مطالعۀ فرهنگ هر ملت است. این قصهها دربردارندۀ عناصر جادویی است که از گذشتههای دور، جزئی از باورهای رایج در میان مردم بوده است. عناصر جادویی قصهها را میتوان به سه گروه شخصیتهای دارندۀ قدرت جادویی، اشیای دارندۀ قدرت جادویی و کلام جادویی تقسیم کرد. ترتیب بسامد و فراوانی این عناصر در قصهها عبارتاند از: اشیای برساختۀ بشر، عناصر طبیعت، جادوگران، اشیای خیالی، موجودات خیالی، کلام جادویی، موجودات پیکرگردان، حیوانات جادوگر و شیطان. یافتهها نشان میدهند که عناصر جادویی در 89% جامعۀ آماری، در قصههای دربردارندۀ کهنالگوی سفر دیده میشوند. عناصر جادویی در روساخت قصهها، در تحلیل عمیقتر خود با خویشکاریهای انگارههای
کهنالگویی در ژرفساخت قصه در پیوند هستند. کارکرد دوگانۀ دارندگان قدرت جادویی سبب شده است عناصر جادویی دارای خویشکاری دوگانۀ کهنالگویی، رهاییبخش و خطرناک باشند که جادوی سفید و جادوی سیاه نام گرفته است. بدین سبب در قصهها انگارۀ کهنالگویی سایه با خویشکاری خطرناک و جادوی سیاه، نقش درگیرکردن قهرمان با چالشها را به عهده دارد و انگارۀ کهنالگویی پیرخرد با خویشکاری یاریگری و جادوی سفید، نقش رهانندگی قهرمان از چالشها را به عهده گرفته است.
کهنالگویی در ژرفساخت قصه در پیوند هستند. کارکرد دوگانۀ دارندگان قدرت جادویی سبب شده است عناصر جادویی دارای خویشکاری دوگانۀ کهنالگویی، رهاییبخش و خطرناک باشند که جادوی سفید و جادوی سیاه نام گرفته است. بدین سبب در قصهها انگارۀ کهنالگویی سایه با خویشکاری خطرناک و جادوی سیاه، نقش درگیرکردن قهرمان با چالشها را به عهده دارد و انگارۀ کهنالگویی پیرخرد با خویشکاری یاریگری و جادوی سفید، نقش رهانندگی قهرمان از چالشها را به عهده گرفته است.
کلیدواژه‌ها
- -------- (1382). اوستا (کهنترین سرودهای ایرانیان). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چ هفتم. 2ج. تهران: مروارید.
-انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم (1353). قصههای ایرانی. چ اول. تهران: امیرکبیر.
- ---------- (1355). عروسک سنگ صبور (قصههای ایرانی). چ اول. تهران امیرکبیر.
- ---------- (1393). گل به صنوبر چه کرد. چ دوم. ج 1. تهران : امیرکبیر.
- ---------- (1393 ). دختر نارنج و ترنج. چ سوم. ج 2. تهران: امیرکبیر.
- ایلیاده، میرچا (1387). اسطوره و رمز در اندیشۀ میرچا ایلیاده. ترجمۀ جلال ستاری. چ سوم. تهران: نشر مرکز.
- برفر، محمد (1389). آینۀ جادویی خیال (پژوهش در قصههای پریان). چ اول. تهران: امیرکبیر.
- بلتهایم، برونو (1392). افسون افسانهها. ترجمۀ اختر شریعتزاده. چ سوم. تهران: هرمس.
- بهار، مهرداد (1386). از اسطوره تا تاریخ. چ پنجم. تهران: چشمه.
------- (1389) پژوهشی در اساطیر ایران. پارۀ نخست. چ هشتم. تهران: آگاه.
- بیهقی، حسینعلی (1367). پژوهش و بررسی فرهنگ عامۀ ایران. چ دوم. مشهد: آستان قدس رضوی.
- پراپ، ولادیمیر(1371). ریشه هایتاریخیقصه‌ها یپریان .ترجمۀ فریدون
بدرهای. چ اول. تهران: توس.
بدرهای. چ اول. تهران: توس.
- پورنامداریان، تقی (1375). دیدار با سیمرغ (هفت مقاله در عرفان، شعر و اندیشۀ عطار). چ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- جولائی، احمد و طاهره محبی (1381). «ساختارشناسی قصههای جنوب ایران».
مجموعهمقالات نخستین همایش ملی ایرانشناسی. ج 1. تهران: بنیاد ایرانشناسی. صص 499- 523.
مجموعهمقالات نخستین همایش ملی ایرانشناسی. ج 1. تهران: بنیاد ایرانشناسی. صص 499- 523.
- خدیش، پگاه (1388). «بازتاب و کارکردهای سحر و جادو در افسانههای سحرآمیز». مجلۀ ادبیات و علوم انسانی. س17. ش 56. صص 152- 165.
- لوفر دولاشو، مارگریت (1366). زبان رمزی قصههای پریوار. چ اول. تهران: توس.
- دماوندی، مجتبی (1388). جادو در اقوام، ادیان و بازتاب آن در ادب فارسی. چ دوم. سمنان: دانشگاه سمنان.
- سجادی، محمود (1381). «نگاهی به ادب مردمی در ایران (فرهنگ عامه)». کیهان فرهنگی. س 19. ش 188. صص 55-61.
- ستاری، جلال (1368). افسون شهرزاد. چ اول. تهران: توس.
- فرای، نورتروپ (1387). ادبیات و اسطوره (مجموعهمقالات اسطوره و رمز). ترجمۀ جلال ستاری. چ سوم. تهران: سروش.
- لانتیه، ژاک (1388). دهکدههای جادو. ترجمۀ مصطفی موسوی زنجانی. چ اول. تهران: جاودان خرد.
- کمپبل، جوزف (1387). قهرمان هزار چهره. ترجمۀ شادی خسروپناه. چ سوم. مشهد: گل آفتاب.
- کزازی، میرجلالالدین (1388). رؤیا، حماسه و اسطوره. چ پنجم. تهران: نشر مرکز.
-گلسرخی، ایرج (1377). تاریخ جادوگری. چ اول. تهران: نشر علم.
- مارزلف، اولریش (1371). طبقهبندی قصههای عامه. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. چ اول. تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی.
- موسیپور، ابراهیم (1387). دوازده+یک (سیزده پژوهش دربارۀ طلسم، تعویذ و جادو). گردآوری و ترجمۀ ابراهیم موسیپور. چ اول. تهران: کتاب مرجع.
- میرصادقی، جمال (1376). ادبیات داستانی. چ سوم. تهران: سخن.
- یونگ، کارل گوستاو (1387). انسان و سمبولهایش. ترجمۀ محمود سلطانی. چ ششم. تهران: جامی.
- --------------- (1390). چهار صورت مثالی. چ سوم. مشهد: آستان قدس رضوی.
