الگوی دینی- تاریخی متون فارسی- عبری به‌مثابۀ ادبیات عامه
نویسنده
استادیار دانشگاه بیرجند
چکیده
ادبیات فارسی- یهودی یا فارسی- عبری یکی از انواع ناشناخته ادبی در ایران است و اگرچه از نظر موضوع، دینی است؛ اما به صورت کلی در حوزه ادبیات عامه قرار می‌گیرد. به نظر می‌رسد یکی از دلایل این امر وجود الگویی در کتاب‌های مقدس یهود، مانند تلمود و میدراش، است که بنابر آن می‌توان با استفاده از منابع شفاهی و ادبیات عامه روایات رسمی مذهبی و تاریخی را تکمیل و حتی تألیف کرد. به این ترتیب، در منابع مذکور باورهای عامه در کنار باورهای رسمی قرار می‌گیرند و الگویی مرکب از گزاره‌های رسمی و عامه را شکل می‌دهند. به همین دلیل سنت شفاهی و ادبیات عامه در منابع مذهبی عبرانی، اهمیت بسیار دارد و قابل استناد است. در این مقاله چگونگی شکل‌گیری الگوی پیش‌گفته بررسی می‌شود؛ زیرا همین الگو در متون متأخر عبرانی (یهودی)، ازجمله فارسی- یهودی، نیز پی گرفته می‌شود؛ از این رو، این متون ترکیبی از گزاره‌های رسمی و عامه است. در این متون نیز روایت‌های رسمی با روایت‌های عامۀ ایرانی و غیرایرانی ترکیب می‌شود. به همین دلیل پژوهش درباره ادبیات عامۀ فارسی بدون بررسی این متون که حجم بسیار زیادی هم دارند، ناقص و ابتر است.
کلیدواژه‌ها
- اپستاین، ایزودور (1385). یهودیت: بررسی تاریخی. ترجمه بهزاد سالکی. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
- اشتاین سالتز، آدین (1383). سیری در تلمود. ترجمه باقر طالبی دارابی. قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
- پاتای، رافائل (1393). «دین عامه». مقدمه‌ای بر پژوهش دین عامه. ترجمه ابراهیم موسی‌پور. تهران: جوانه توس. صص 137-150.
- _______ (1393ب). «اسلام عامه». مقدمه‌ای بر پژوهش دین عامه. ترجمه ابراهیم موسی‌پور. تهران: جوانه توس. صص 107- 115.
- پیاده‌کوهسار، ابوالقاسم (1389). «نقاط تأثیرگذاری باورهای ایرانی بر دین یهود از مسیر مکاشفه‌گرایی». پژوهشنامۀادیان. س 4. ش7. صص 47-81.
- توفیقی، فاطمه (1389). «تأویل گناهان انبیا در تفاسیر یهودی قرون وسطی». هفت آسمان. ش 45. صص 30-57.
- حسینی، رضا (1393). «هلنیزم و تأثیر آن بر فرهنگ یهودی». نیستان ادیان و مذاهب. س3. ش 4. صص 99-116.
- حمید، حمید (1376). «تأثیرات اسماعیلی بر تفکرات موسی بن میمون یهودی». ایرانشناسی. ش 34. س 9. صص 285-303.
- خان، ظفرالاسلام (1369). نقد و نگرشی بر تلمود. ترجمه محمدرضا رحمتی. قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی.
- ذوالفقاری، حسن (1394). زبان و ادبیات عامه ایران. تهران: سازمان تهیه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
- رستگار، اصغر (1394). «عهد عتیق: تکوین تورات». ج1. عهد عتیق: قصۀ زندگی و باور یک قوم. تهران: نگاه.
- شاهاک، اسرائیل (1378). تاریخ یهود، آیین یهود: سابقه سه هزار ساله. ترجمۀ رضا آستانه‌پرست. تهران: قطره.
- شبلی، احمد (1986). مقارنة الادیان (یهودیة). القاهرة: مکتبه النهضه المصریة.
- شولم، گرشوم (1378). جریان‌های بزرگ در عرفان یهودی. ترجمۀ فریدالدین رادمهر. تهران: نیلوفر.
- شیرزادی، مهدی (1383). و اینک اسرائیل. تهران: مؤسسه فرهنگی پیوند با امام.
- گارودی، روژه (1375). تاریخ یک ارتداد. ترجمۀ مجید شریف. تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
- لازار، ژیلبر (1384). شکل‌گیری زبان فارسی. ترجمه مهستی بحرینی. تهران: هرمس.
- لانگ، چارلز، هـ. (1393). «دین عامه». مقدمه‌ای بر پژوهش دین عامه. ترجمه ابراهیم موسی‌پور. تهران: جوانه توس. صص 19-43.
- مبلغی آبادانی (بی‌تا). تاریخ ادیان و مذاهب جهان. 2 ج. تهران: حر.
- معتمدی، منصور و مریم پورصادقی (1393). «عناصر عرفانی در ادبیات فارسی- یهودی». پژوهشنامةادیان. س8. ش15. صص77-109.
- نتضر، آمنون (1352). منتخب اشعار فارسی از آثار یهودیان ایران. تهران: فرهنگ ایرانزمین.
- نوروزی، حامد (1392). «بحثی درباره گویش‌شناسی متون فارسی- عبری: وجود لغات شرقی در برخی متون جنوب غربی». پژوهش‌های ادبی. س 10. ش 41. صص 99-132.
- هندی، رحمۀالله‌بن‌خلیل‌الرحمن (1408ق). اظهار الحق. بیروت: دارالجیل.
- هوک، ساموئل هنری (بی‌تا). اساطیر خاورمیانه. ترجمۀ علیاصغر بهرامی و فرنگیس مزداپور. تهران: روشنفکران.
- The King James Version of the Holy Bible, with Apocrypha. www.davince.com/bible.
- Baron, J. L. (1985). A Treasury of Jewish Quotations. New York: Rowman and Littlefield Publishers.
- Ben-Amos, Dan (1999). "Jewish Folk Literature". Oral Tradition. no. 14/1. pp. 140-274
- Berger. Abraham (1938). "The Literature of Jewish Folklore (Part 1)". Journal of Jewish Bibliography. no. 1. Pp.12-20.
- Gaster, Theodor H. (1950). "Semitic Folklore". In The Funk and Wagnalls Standard Legend. ed. Maria Leach and Jerome Fried. New York: Funk and Wagnalls. pp. 981-989.
- Gerhardsson. Birger (1961). Memory and Manuscript: Oral Tradition and Written Transmission in Rabbinic Judaism and Early Christianity. Tr. Eric J. Sharpe. Uppsala: C. W. K. Gleerup
- Goldin, Judah (1955). The Fathers According to Rabbi Nathan. New Haven: Yale University Press.
- Gottheil, R. (1912). Jewish Encyclopedia. vol. VII. London: Funk and Wagnalls Company.
- Marzolph. Ulrich (1992). "Judeo-Persian Narratives". Jewish Folklore and Ethnology Review. no. 14. Pp. i-ii.
- Moreen. Vera, B. (1994). "Dialogue Between God and Satan in Shahin’s Bereshit Nama". Irano-Judaica III. ed. Shaul Shaked and Amonon Netzer. Jerusalem: Ben-Zvi Institute. pp. 127-141.
- ------------------- (1991). "The Legend of Adam in the Judeo- Persian Epic Bereshit [Namah] (14th Century)". Proceedings of the American Academy for JewishResearc. no. 57. Pp.156-178.
- Shaked (2012). "Judaeo-Persian". second ed. http://Encyclopaedia Judaica.com.
- Stern, David and Mark J. Mirsky (eds.) (1990). Rabbinic Fantasies:Imaginative Narratives from Classical Hebrew Literature. Philadelphia: Jewish Publication Society of America.
- T: The Babylonian Talmud Complete Soncino English Translation: https://archive.org.
