مقایسۀ ماجرای بهمن در شاهنامۀ فردوسی و بهمن و فرامرز لکی
نویسندگان
1
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان
چکیده
داستان بهمن، پسر اسفندیار، در شاهنامۀ فردوسی، با وجود استقلال ظاهری، روایتی مستقل شمرده نمی‌شود و درحقیقت، جزوی از روایت اصلی رستم و اسفندیار است. این داستان، به صورت مستقل، هم موضوع «بهمننامه» سرودۀ ایرانشاه‌بن‌ابیالخیر و هم دستمایۀ منظومۀ لکی بهمن و فرامرز سرودۀ نوشاد ابوالوفایی، شاعر شهیر لکیسرا، در عصر صفوی قرار گرفته است. ماجرای بهمن در شاهنامه، داستانی مختصر است. در این داستان، پس از به‌پادشاهی‌نشستن بهمن، به کینجویی او از خاندان رستم پرداخته شده است. همچنین به برتخت‌نشستن بهمن، لشکرکشی او به سیستان (به کین اسفندیار)، اسارت زال و جنگ فرامرز نیز اشارههای مختصری شده است و درنهایت، به ازدواج بهمن با همای و مرگ او میانجامد. روایت لکی بهمن و فرامرز، تراژدی‌ای دردناک و جانبدارانه از مرگ مظلومانۀ فرامرز است. این منظومه، با شرح دلاوریهای فرامرز شروع میشود، به شرح جنگ نابرابر بهمن با او میپردازد و پس از شرح مرگ سوزناک او، داستان انتقام آذربرزین را با بیانی زیبا و اثرگذار به تصویر میکشد. در این مقاله، بر آنیم تا وجوه اشتراک و اختلاف دو روایت را بررسی و مقایسه کنیم و میزان اثرپذیری نوشاد از فردوسی و نیز درجۀ استقلال او را نشان دهیم و سرانجام، ویژگیهای خاص منظومۀ بهمن و فرامرز نوشاد را بنمایانیم. درمجموع، اختلافات بهمن و فرامرز لکی با روایت فردوسی در شاهنامه، بهمراتب بیشتر از اشتراکات آن دو است. همچنین بهمن و فرامرز ویژگیهای منحصر‌به‌فردی دارند.
کلیدواژه‌ها
- آیدنلو، سجاد (1387). «پیشینۀ مکتوب و چند صد سالۀ برخی روایات مردمی شفاهی شاهنامه». فرهنگ مردم. ش 24 - 25. صص 74-83.
- ابن‌بلخی (1363). فارس‌نامه. به کوشش گای لیسترانج و ر. نیکلسن. چ اول. تهران: دنیای کتاب.
- ابوالوفایی، نوشاد (1388). بهمن و فرامرز. گردآوری محمدعلی ابراهیمی و اردشیر موسوی. چ اول. کرمانشاه: مولف.
- اسدی، مهدی (1383). «مقایسۀ بهمننامه با داستان بهمن در شاهنامه». مطالعات ایرانی. ش 6. صص 1-26.
- اکبری، منوچهر (1380). «شایست و ناشایست زنان در شاهنامه». دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. دورۀ 158- 159. ش 158-159. صص 61-82.
- خوشکلام، حسام (1392). تأثیر شاهنامۀ فردوسی بر شاهنامۀ لکی. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. به راهنمایی علی نوری. کرج: دانشگاه پیام نور.
- درویشی، محمدرضا (1376). آیینه و آواز. تهران: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
- دهقانی، اعظم (1391). بررسی حماسههای لرستان. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. به راهنمایی علی نوری. خرم‌آباد: دانشگاه آزاد.
- رضایی نورآبادی، علی‌عباس (1387). «مقایسۀ رستم و سهراب لکی با رستم و سهراب شاهنامه». رشد آموزش زبان و ادب فارسی. ش 88. صص 34-37.
- نصری اشرفی، جهانگیر (1383). نمایش و موسیقی در ایران. تهران: آرون.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386). قلندریه در تاریخ. چ اول. تهران: سخن.
- فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه. به‌کوشش جلال خالقی‌مطلق. چ اول. تهران: مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.
- _________________ (1376). شاهنامه. به‌کوشش سعید حمیدیان. چ چهارم. تهران: قطره.
- موسوی، سید سیامک (1380). سوگ‌سرایی و سوگ‌خوانی در لرستان. خرم‌آباد: افلاک.
- نفیسی، سعید (1377). سرچشمۀ تصوف در ایران. چ 9. تهران: فروغی.
- وکیلیان، سید احمد (1387). «فردوسی‌نامه (اثری منحصربه‌فرد از روایت‌های شفاهی شاهنامه)». فرهنگ مردم. ش 24- 25. صص 227-238.
- همایون‌فر، رؤیا (1392). «نقد شاهنامۀ لکی». حافظ. ش 104. صص 49-50.
