جلوه‌های سیمای امام رضا(ع) در برخی آیین‌های نمادین و ادب عامه
نویسندگان
1
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه
2
دانشجوی دکتری تاریخ ایران دورۀ اسلامی
چکیده
فرهنگ و ادبیات آیینی ایران ریشه در اعتقادات دینی و پیوند عمیق عاطفی با معصومین، به‌خصوص امام رضا (ع)، دارد و از این آبشخور‌های ارزشمند و متعالی بهره‌مند شده است. تحلیل و تبیین آیین‌های نمادین و ادبیات آیینی رضوی عامه، علاوه‌بر تبیین پیوندهای آن با فرهنگ رضوی و شخصیت امام رضا (ع)، معتقدات و باورهای ما را نیز غنا و گسترش می‌دهد. آیین‌های نمادین و ادبیات عامۀ رضوی و کارکرد و برآیند آن، مانند توسل‌جویی، هویت‌بخشی، انسجام‌یابی، همبستگی، کاستن از روزمرگی، ایجاد امید و شادی در میان نسل معاصر از نظر مؤلفه‌های تربیتی و ایجاد خودباوری بسیار مهم است؛ زیرا این کارکردها و آثار آن در تعمیم درک بهتر آموزه‌های دینی و گسترش آن در میان نسل‌های جوان، نقش ویژه‌ای را ایفا می‌کنند. این پژوهش برخی آیین‌های نمادین رضوی ازجمله چاووشی‌خوانی، نصب عَلم، بستن شال و روسری، نذورات، جاسبزی، سوغاتی‌های زیارتی، دخیل‌بستن به پنجره فولاد، آب‌نوشی از سقاخانۀ اسماعیل طلایی، گنبدنمای رضوی و مژدگانی، و نیز ادبیات آیینی رضوی عامه مانند لالایی، مولودی‌خوانی، نوحه‌خوانی، کارآوا و ماشین‌نگاره‌های مردمی را که متأثر از فرهنگ رضوی هستند، با رویکردی توصیفی- تحلیلی بررسی و تبیین میکند و نشان می‌دهد که شخصیت امام رضا(ع) با ویژگی‌های برجسته‌ای در فرهنگ و ادبیات عامه ایرانی متجلی شده و آن را آیینی کرده است.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- آرین‌پور، یحیی (1372). از صبا تا نیما. ج 2. چ 4. تهران: بینا.
- احمدپناهی سمنانی، محمد (1376). ترانه و ترانه‌سرایی در ایران. چ 1. تهران: سروش.
- احمدی، مهدی (1383). «هویت ایرانی در گستره تاریخ». نامه پژوهش. ش 7. صص30- 63.
- اکبری، امیر (1392). «نقش حضور امام رضا(ع) در گسترش تحولات فرهنگی و آزاداندیشی مرو». فصلنامه فرهنگ رضوی. ش 1. صص 135- 156.
- اکرامی‌فر، محمود (1388). «امام رضا(ع) در ادبیات شفاهی خراسان».جام جم آنلاین.
www.jamejamonline.ir. (acc: 11/3/1388).
- الهامی، داود (1370). «امام رضا و ایران». درس‌هایی از مکتب اسلام. س 31. ش 5. صص140- 160.
- امام خمینی و دیگران (1381). رساله توضیح‌المسائل مراجع. به کوشش احسان اصولی. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. دفتر انتشارات اسلامی.
- بابلی، کورش (1388). «نقش امام رضا علیه‌السلام در فرهنگ و تمدن تشیع و ایران». پیام. ش 98. صص132- 151.
- بختیاری، محمدرضا (1388). فولکلور و ادبیات عامیانه. چ 1. ارومیه: شریعتی.
- برنجیان، سکینه (1385)، ادبیات آذری و فارسی در آذربایجان ایران در سده بیستم. چ 1. ترجمه اسماعیل فقیه. تهران: نگاه.
- برنز، پیتر.م. (1385). درآمدی بر مردم‌شناسی گردشگری. ترجمه هاجر هوشمند. چ دوم. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
- بی‌نام (1393). «نحوه نذر آجیل مشکل‌گشا». نیاز روز.
http:// boro.niazerooz.com (acc: 3/2/1393).
- جعفریان، رسول (1370). دین و سیاست در دورۀ صفوی. قم. انصاریان.
- داد، سیما (1375). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ 2. تهران: مروارید.
- دهخدا، علی‌اکبر (1367). لغت‌نامه. تهران: سخن.
- راوندی، قطب‌الدین (1409ق). الخرائج و الجرائح. ج 1. قم: مؤسسۀ امام مهدی (ع).
- ساروخانی، باقر (1367). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: دانشگاه تهران. چ 3.
- شکورزاده، ابراهیم (1346). عقاید و رسوم عامة مردم خراسان. چ 1. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1382). از جامی تا روزگار ما. چ 1. تهران: نشر نی.
- شوبکلایی، مسلم (1388). «غربت‌های امام رضا». مربیان. قم. ش 34. صص 22- 36.
- شوشتری، محمدتقی (بی‌تا). قاموس‌الرجال. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. دفتر انتشارات اسلامی.
- شیخ صدوق (1378ق). عیون اخبارالرضا. ج2. قم: مطبعۀ‌السلامیه.
- صفار، محمد‌بن‌حسن (1404ق). بصائر‌الدرجات. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی.
- طالقانی، محمود (1390). روش تحقیق نظری. چ 2. تهران: علمی فرهنگی.
- طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1368ق). اعلام‌الوری. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- عابدینی، احمد (1388). «انقلاب آیینی و رسانه‌های جمعی بعد از انقلاب اسلامی». رسانه. ش 77. صص27- 60.
- کهن‌دل، زهره (1390). «آیین‌های حرم رضوی». تبیان.
www.tabyan.net ( acc:24/10/1290).
- ---------- (1394). «ماجرای سقاخانه اسماعیل‌طلا حرم امام رضا(ع) چیست؟». جوان انقلابی.
http://javanenghelabi. ir/ news/ 1984 (acc: 21/11/1394).
- ماکویی، سویل (1389). «بازنمایی جایگاه حضرت امام رضا علیه‌السلام در فرهنگ مردم ایران». فرهنگ مردم ایران. ش20 - 21. صص 9- 32.
- مجلسی، محمدباقر (1983م). بحارالانوار. ج2. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
- محجوب، محمدجعفر (1389). ادبیات عامیانة ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. چ 1. تهران: چشمه.
- میرخلف‌زاده، احمد و قاسم میرخلف‌زاده (1380). داستان‌هایی از خدا. ج ۱. قم: مهدی‌یار.
- ولوی، محمد (1388). دین و سیاست در قرون نخستین اسلامی. چ 2. تهران: دانشگاه الزهرا.
- همایون، محمدهادی (1392). «کارکرد تمدن‌سازانه هجرت امام رضا(ع) به ایران». فصلنامه فرهنگ رضوی. س 1. ش 1. صص 33- 60.
