تحلیل قصه های پریان ایرانی بر اساس آرای بتلهایم
نویسندگان
1
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا
2
کارشناس‌ارشد زبان و ادبیات فارسی
چکیده
برونو بتلهایم، روانکاو و روان‌شناس اتریشی که اصول روان‌کاوی خود را از مکتب فروید آموخته بود، در معروف‌ترین اثر خود، کاربردهای افسون، به بررسی قصههای پریان پرداخته است. وی با توجه به رویکردهای روان‌کاوی فروید این نمونه داستان‌ها را تحلیل می‌کند و بر اهمیت قصه در رشد روانی کودک تأکید می‌ورزد. در این نوشتار برآنیم با توجه به آرای بتلهایم و فروید به تحلیل روان‌کاوانۀ هفت قصۀ پریان ایرانی بپردازیم. نمونه‌های مورد مطالعه در این پژوهش هفت قصۀ پریان از چهار مجموعه‌اند: قصههای «احمد صیاد»، «باغ گل زرد»، و «خروسک چینی» از جلد اول قصههای ایرانی؛ «آقاحسنک»، و «هفت برادر و یک خواهر» از جلد دوم قصههای ایرانی؛ «شاهزاده و آهو» از سومین مجلد آن؛ و «ملک‌محمد و صنم گلعذار» از جامع‌الحکایات. نتیجۀبررسی نشان می‌دهد که با توجه به شباهت ساختاری و محتوایی قصههای پریان در سراسر جهان، تحلیل‌های روان‌کاوانۀ برونو بتلهایم از قصههای پریان در کتاب کاربردهای افسون قابل‌تعمیم به قصههای پریان ایرانی نیز هست و اصول خوش‌‌بینی، لذت در برابر واقعیت، سحر و جادو، جایگزین‌‌سازی، برون‌افکنی، دگردیسی، نظم‌دادن به آشفتگی، دستیابی به یکپارچگی و یگانه‌کردن طبیعت دوگانه، راه‌حل تعارض‌های ادیپی، دستیابی به استقلال، خیال‌پردازی و تلاش برای دستیابی به بلوغ کامل در قصههای ایرانی دیده می‌شود. این مقاله نمونه‌ای عملی از کاربرد نظریات بتلهایم برای تحلیل روان‌کاوانۀ قصههای ایرانی است. تحلیل این قصه‌ها سبب ادراک بالاتری از داستان‌ها می‌شود و همچنین در بررسی مراحل رشد کودکان از طریق قصه به‌کار می‌آید و زمینه‌های مطالعات تطبیقی ادبیات را نیز فراهم می‌آورد.
کلیدواژه‌ها
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم (۱۳۵۳). قصههای ایرانی. ج۲. تهران: امیرکبیر.
- ________________ (۱۳۵۵). سنگ صبور: قصههای ایرانی. ج۳. تهران: امیرکبیر.
- ________________ (۱۳۸۴). گل به صنوبر چه کرد. تهران: امیرکبیر.
- بتلهایم، برونو (۱۳۸۶). افسون افسانه‌ها. ترجمۀ اختر شریعت‌زاده. تهران: هرمس.
- جامع‌الحکایات (۱۳۹۰). به کوشش محمد جعفری (قنواتی) و پگاه خدیش. تهران: مازیار.
- جعفری (قنواتی)، محمد (۱۳۹۱). «افسانه». دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. تهران: مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی.
- خدیش، پگاه (۱۳۹۱). ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی ایرانی. تهران: علمی و فرهنگی.
- رحمانی، روشن (۱۳۸۰). تاریخ گردآوری، نشر و پژوهش افسانه‌های مردم فارسی‌زبان. تهران: نوید شیراز.
- سرلو، خوان ادواردو (۱۳۹۲). فرهنگ نماد‌ها. ترجمۀ مهرانگیز اوحدی. تهران: دستان.
- شوالیه، ژان و آلن گربران (۱۳۸۵). فرهنگ نماد‌ها. ترجمۀ سودابه فضایلی. ج۴. تهران: جیحون.
- _______________ (۱۳۸۸). فرهنگ نماد‌ها. ترجمۀ سودابه فضایلی. ج۲. تهران: جیحون.
- فروید، آنا (۱۳۸۲). م‍ن و س‍ازوک‍اره‍ای دف‍اعی. ترجمۀ محمد ع‍لی‌خ‍واه. تهران: نشر مرکز.
- فروید، زیگمون‍د (۱۳۸۹). ت‍ف‍سی‍ر خ‍واب. ترجمۀ شی‍وا روی‍گریان. تهران: نشر مرکز.
- _________ (۱۳۹۲). «ورای اصل لذت». روان‌کاوی ۱. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
- کوپر، جین (۱۳۸۶). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمۀ ملیحه کرباسیان. تهران: نشر نو.
- هال، جیمز (۱۳۸۹). فرهنگ نگاره‌ای نماد‌ها در هنر شرق و غرب. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.
- Aarne, Antti (1964). The Types of the Folktale (A Classification and Bibliography). tr. Stith Thompson. Helsinki.
- Bettelheim, Bruno (2010). The Uses of Enchantment: The Meaning and Importance of Fairy Tales. New York: Vintage Books.
- Gray, Martin (1985). A Dictionary of Literary Terms. Hong Kong: Longman, York Press.
- Haase, Donald (2008). »Fairy Tale«. The Greenwood Encyclopedia of Folktales and Fairy Tales. ed. Donald Haase. London: Greenwood Press.
- Hartland, Edwin Sidney (1891). The Science of Fairy Tales. London: Walter Scott.
