استعارۀ مفهومی در دیوان میر نوروز
نویسندگان
1
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان
2
کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی
چکیده
لیکاف و جانسون در «نظریۀ معاصر استعاره»، استعاره را صرفاً زبانی و در حد واژگان نمی‌دانند؛ بلکه فرایندهای تفکر انسان را در اساس استعاری می‌دانند و معتقدند نظام تصوری ذهن انسان بر مبنای استعاره شکل گرفته و تعریف شده است. آن‌ها استعارۀ مفهومی را از جهتی به وجودی و ساختاری تقسیم می‌کنند. لیکاف و جانسون همۀ استعاره‌ها را از آن نظر که از ساختاری برای ساختار دیگر الگوبرداری می‌کنند، ساختاری و از آن جهت که هستی‌هایی در قلمرو مقصد ایجاد می‌کنند، وجودی می‌دانند. در این پژوهش استعاره‌های جهتی در دیوان میر نوروز بررسی شده است؛ زیرا این استعاره‌ها از نظر ماهیت قلمرو مبدأ (در بیان سنتی از نظر ماهیت مشبه‌به) قابل تقسیم به مواردی چون شیء، ماده، ظرف و شخص و ... هستند و همچنین در مباحث بیانی تاکنون طرح و بررسی نشده‌اند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که شاعر از استعارۀ جهتی در راستای تبیین مؤلفه‌های انتزاعی و ذهنی بهره جسته است، همچون استعاره‌هایی که بیشتر از جهت‌گیری فضایی مانند بالا، پایین، درون، بیرون، دور، نزدیک، عمیق و کم‌عمق ناشی می‌شود و مفاهیم اساسی، اصلی و بنیادی چون مفاهیم کمیت، کیفیت، شادی، غم، مرگ و زندگی را نشان می‌دهد. در این پژوهش ضمن تحلیل اشعار میر نوروز، به نمونه‌های شعری که معرّف این ویژگی هستند، اشاره شده است.
کلیدواژه‌ها
- اچ، فریمن، مارگارت (1390). «شعر و حوزۀ استعاره به سوی نظریۀ شناختی». مجموعه‌مقالات استعاره و مجاز با رویکرد شناختی. گردآوریبارسلونا آنتونیو. ترجمۀ فرزان سجودی و دیگران. تهران: نقش جهان.
- افراشی، آزیتا و تورج حسامی (1392). «تحلیل استعاره‌های مفهومی در یک طبقه‌بندی جدید با تکیه بر نمونه‌هایی از زبان فارسی و اسپانیایی». پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. س 3. ش 5. صص 141-146.
- جهان‌بخت، سیدحمید (1385) رند لرستان تحقیقی ژرف در ادبیات لری. خرم‌آباد: شاپورخواست.
- رادن، گونتر (1390). «چگونه مجازها استعاره هستند». مجموعه‌مقالات استعاره و مجاز با رویکرد شناختی. گردآوری بارسلونا آنتونیو. ترجمۀ فرزان سجودی و دیگران.تهران: نقش جهان.
- زاهدی، کیوان و عصمت دریکوند (1390) «استعاره‌های شناختی در نثر فارسی و انگلیسی». نقد زبان و ادبیات خارجی. دورۀ 3. ش 6. صص 85-105.
- فیارتز، کورت (1390). «تعامل میان سلسله‌مراتب استعاری و مجاز». مجموعه‌مقالات استعاره و مجاز با رویکرد شناختی. گردآوری بارسلونا آنتونیو. ترجمۀ فرزان سجودی و دیگران. تهران: نقش جهان.
- قاسم‌زاده، حبیب‌الله (1379). استعاره و شناخت. تهران: فرهنگیان.
- کاظمی، ایرج (1384). بررسی احوال و تحلیل اشعار سخنرانی لر زبان. خرم‌آباد: افلاک.
- کریمی، طاهره و ذوالفقار علامی (1392). «استعاره‌های مفهومی در دیوان شمس بر مبنای کنش حسی خوردن». نقد ادبی. دورۀ 6. ش 24. صص143-168.
- کووکسس، زولتان (1390). «دامنۀ استعاره». مجموعه‌مقالات استعاره و مجاز با رویکرد شناختی. گردآوری بارسلونا آنتونیو. ترجمۀ فرزان سجودی و دیگران. تهران: نقش جهان.
- گلفام، ارسلان و دیگران (1388). «استعارۀ زمان در شعر فروغ فرخزاد از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی». نقد ادبی. دورۀ 2. ش 7. صص 128-136.
- لیکاف، جورج (1383). نظریۀ معاصر استعاره. گردآورنده فرهاد ساسانی. ترجمۀ فرزان سجودی. تهران: سورۀ مهر.
- -------- و مارک جانسون (1389). استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم. ترجمۀ حسن شجاعی. کتابخانه اینترنتی تبیان.
www.tebyan.net./index.aspxpid=196618bookid=791038 language =7.
- --------- و دیگران (1383). استعاره مبنای تفکر و زیبایی‌آفرینی. ترجمۀ ساسان فرهادی و دیگران. تهران: سورۀ مهر.
- میر نوروز (1356). دیوان. به کوشش اسفندیار غضنفری امرایی. خرم‌آباد: دانش.
- هاشمی، زهره (1389). «نظریۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف». ادب‌پژوهی. دورۀ 4. ش 12. صص 119-130.
