طرح یک فرضیه در تاریخ زندگانی ابوطاهر طرسوسی
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد
2
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد
چکیده
ابوطاهر طرسوسی یکی از راویان ادیب و زبان‌آور ادب فارسی است که تا به‌امروز با عنوان راویِ دو روایت منتشرشدۀ داراب‌نامه و ابومسلم‌نامه نامبردار شده است. پیش‌تر در زمینۀ هویت تاریخی ابوطاهر و حضور او در دربار سلطان محمود غزنوی فرضیه‌ای ارائه شد. پژوهش حاضر می‌کوشد تا برای نخستین‌بار با به‌دست‌دادن شواهد و اسنادی نویافته از روایت دیگر طرسوسی، یعنی نسخۀ فارسی حماسۀ قران حبشی، احتمالات دیگری در طول فرضیۀ نخستین طرح کند. برآیند این مقاله، در سه بخش شاهنامۀ بزرگ، منار گیتی‌نما و آبشخورهای دوگانه همراه با ذکر دلایلی چند تحلیل شده است و نتایج این جستار بر حضور ابوطاهر طرسوسی در فاصلۀ تاریخی اواخر سلسلۀ غزنوی تا اواسط سلطنت غوریان دلالت دارد. بنا‌بر شواهد این مقاله، قران حبشی یکی از آخرین روایت‌های ابوطاهر طرسوسی بوده و شخصیت قهرمان و عیّار آن تبلوری آرمانی از کردارهای سلطان صاحب‌قران غیاث‌الدین محمد غوری است که از جانب مادر «حبشی» خوانده می‌شده است.
کلیدواژه‌ها
- ابومخنف، لوط‌بن‌یحیی (13ق). بطال‌نامه. تصحیح میلاد جعفرپور. تهران: علمی و فرهنگی (در دست انتشار).
- اته، کارل هرمان (1356). تاریخ ادبیات فارسی. ترجمۀ صادق رضازاده شفق. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- بیهقی، محمد‌بن‌حسین (1392). تاریخ بیهقی. به‌کوشش خلیل خطیب‌رهبر. چ16. تهران: مهتاب.
- جعفرپور، میلاد (1393). «متن‌شناسی نسخۀ خطی حماسۀ قران حبشی به روایت ابوطاهر طرسوسی». فصلنامۀ متن‌شناسی ادب فارسی دانشگاه اصفهان. ش 4 (پیاپی 24).
صص 39-68.
صص 39-68.
- حیدری، محمدمهدی (1387). «جستاری در باب مناره». نشریۀ هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی دانشگاه تهران. ش 34. صص 49-58.
- رنجبر، محمدعلی و آمنه ابراهیمی (1392). «شکل‌گیری چهرۀ اسکندر در حافظۀ تاریخی ایرانیان (مروری بر داراب‌نامۀ طرسوسی)». دوفصلنامۀ پژوهش‌های علوم تاریخی دانشگاه تهران. س 5. ش 2. صص 79-91.
- روشن‌ضمیر، مهدی (1357). تاریخ سیاسی و نظامی دودمان غوری. تهران: دانشگاه ملی ایران.
- صفا، ذبیح‌الله (1369). تاریخ ادبیات ایران. ج 1. چ 10. تهران: فردوس.
- طرسوسی، ابوطاهر (قرن 6). قران حبشی. تصحیح میلاد جعفرپور. تهران: علمی و فرهنگی (در دست انتشار).
- _____ (1389). داراب‌نامه. تصحیح ذبیح‌الله صفا. 2 ج. تهران: علمی و فرهنگی.
- طرطوسی، ابوطاهر (1380). ابومسلم‌نامه. تصحیح حسین اسماعیلی. 4 ج. چ 1. تهران: معین/ قطره/ انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
- طومار نقالی شاهنامه (1391). ویرایش سجاد آیدنلو. چ 1. تهران: به‌نگار.
- عنصرالمعالی، کیکاووس‌بن‌اسکندر (1373). قابوسنامه. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی.
- فردوسی، ابوالقاسم (1388). شاهنامه. به‌کوشش سعید حمیدیان. ج 7. چ 10. تهران: قطره.
- فروغی ابری، اصغر (1390). تاریخ غوریان. چ 6. تهران: سمت.
- لسان، حسین (1357). «شاهنامه‌خوانی». مجموعه‌سخنرانی‌های ششمین کنگرۀ تحقیقات ایرانی. ج3. تبریز: دانشگاه آذرابادگان.
- معیرالممالک، دوستعلی‌خان (1361). یادداشت‌هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه. تهران: تاریخ ایران.
- منهاج سراج جوزجانی، عثمان (1342). طبقات ناصری. تصحیح عبدالحی حبیبی قندهاری. ج 1. چ 2. کابل: پوهنی.
- مول، ژول (1354). دیباچۀ شاهنامۀ فردوسی. ترجمۀ جهانگیر افکاری. چ 2. تهران: شرکت سهامی انتشار و فرانکلین.
- Massé, H. (1967). »Abu Tahir i Tarsusi«. The Encyclopaedia of Islam. eds. H. A. R. Gibb & et al. Vol. I. Reprinted Of 1st Edition (1960). Netherlands: Brill & Leiden.
