شکلشناسی ازدواج در قصه‌های عامه (با تکیه بر قصه‌های مشدی گلین‌خانوم)
نویسندگان
1
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ولی‌عصر(عج) رفسنجان
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی
چکیده
نهاد خانواده یکی از اصلی‌ترین هسته‌های جامعۀ بشری است و ازدواج جایگاهی ویژه در تشکیل این هستۀ اساسی دارد. در ادبیات عامۀ ایران نیز قصه‌ها، مثل‌ها و ترانه‌های بسیاری با محوریت ازدواج خلق شده است. این مقاله بر آن است که با بررسی 24 قصه از قصه‌های مشدی گلین‌خانوم، به چگونگی شکل‌گیری ازدواج در آن‌ها بپردازد و با واکاوی کلیشه‌ها و گره‌های تکراری در قصه‌ها، گامی در جهت شناخت بهتر تخیل جمعی مردمان این سرزمین در دوره‌های گذشته بردارد. نکتۀ اصلی در بیشتر این قصه‌ها، وجود کلیشه‌هایی چون حسادت، عشق در یک نگاه، ازدواج دختر فقیر، پسر پادشاه یا پسر فقیری که داماد شاه شد و ... است. در بیشتر موارد عاملی شر وجود دارد که مانع ازدواج دو طرف است و در پایان با کمک نیروی خیر- که در برخی موارد نیرویی ماورائی است- قهرمان به وصال و خوشبختی خواهد رسید.
کلیدواژه‌ها
- بیهقی، حسینعلی (1365). پژوهش و بررسی فرهنگ عامۀ ایران. مشهد: ادارۀ موزه‌های آستان قدس رضوی.
- جعفرپور، میلاد (1389). «سبک‌های ازدواج در سمک عیار (بررسی برخی گزاره‌ها با رویکرد فمینیستی)». نقد ادبی. ش 11– 12. صص143- 170.
- جعفری قنواتی، محمد (1386).«بحثی در افسانه‌های عاشقانۀ ایرانی (با تکیه بر افسانۀ دختر فتنۀ خون‌ریز)». فصلنامۀ فرهنگ مردم ایران. ش 7 -8 . صص 129- 136.
- ذوالفقاری، حسن (1392). یک‌صد منظومۀ عاشقانه فارسی. تهران: چشمه.
- رضایی‌راد، محمد (1382). «درآمدی بر ریخت‌شناسی قصه‌های عاشقانه». مجموعه مقالات زن و فرهنگ. تهران: انتشارات پژوهشگاه مردم‌شناسی. ص184- 236.
- ساتن، ل. پ. الول (1374). قصه‌های مشدی گلین‌خانوم (110 قصۀ عامیانۀ ایرانی). تهران: نشر مرکز.
- سرامی، قدمعلی (1368). از رنگ گل تا رنج خار (شکلشناسی داستان‌های شاهنامه). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
- شمشیری، بابک (1391). «عرفان اسلامی و دلالت‌های آن در حیطۀ روان‌شناسی ازدواج و خانواده». روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی. ش 10. صص81-94.
- عباسلو، احسان (1391). «نقد صورت‌گرایانه». کتاب ماه ادبیات. ش65. صص 93- 98.
- مشتاق‌مهر، رحمان و سعید کریمی قره‌بابا (1388). «شکلشناسی داستان‌های کوتاه محمود دولت‌آبادی». نقد ادبی. ش 8. صص 73-110.
- مارزلف، اولریش (1391). طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. چ 3. تهران: سروش.
- موسوی بجنوردی، کاظم (1392). دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. ج 1. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
- میهن‌دوست، محسن (1380). پژوهش عمومی فرهنگ عامه. تهران: توس.
- نوروزی‌طلب، علی‌رضا(1389). «جستاری در شکلشناسی اثر هنری و دریافت معنا». نشریۀ هنر و معماری، باغ نظر. ش14. صص 69- 86.
- هیلنبرد، کارل(1390). «لارنس پاول الول ساتن». نشریۀ جهان کتاب. ش 268-269. صص12-13.
