ویژگیهای ساختاری و ادبی دوبیتیهای سیستان
نویسنده
استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار
چکیده
ترانههای سیستانی بخشی از میراث معنوی و فرهنگ عامۀ سیستان و برگرفته از فرهنگ، تمدن و علایق مردم آن است. مردم این خطه عواطف و احساسات، امیال و آرزوهای خود را به بهترین شیوه با زبان احساس و در قالب ملموسترین تصویرگریها بیان داشتهاند. با بررسی حدود چهارصد دوبیتی سیستانی، ویژگیهای ساختاری و ادبی آن در این جستار تحلیل شده است. بررسی ساختار و فرم دوبیتیها نشان میدهد که دوبیتیهای سیستانی همانند دوبیتیهای زبان فارسی وزن، قالب و قافیه و ردیف دارند؛ اگرچه تا حدودی از نظم و قاعدۀ اصلی آن خارج شده‌اند. در بررسی آماری مشخص شد که تمایل سرایندگان به کاربرد ردیف تقریباً دوبرابر قافیه است. در بحث قافیه، نزدیک به نیمی از دوبیتیها قافیۀ سالم و بقیه قافیههای معیوب دارند. برخی از قافیهها به شکل قافیه در قالب مثنوی و به شکل قافیه در قالب قطعه آمده است و برخی از دوبیتیها بدون قافیه است. کاربرد آرایه‌های تشبیه، کنایه، استعاره، تکرار، تمثیل و دیگر آرایهها، طبعآزمایی و ذوق سلیم مردم این خطه را در ارائه تصویرهای زیبا و دلنشین نشان میدهد.
کلیدواژه‌ها
الف) منابع کتبی:
- احمدپناهی سمنانی، محمد (1384). تاریخ در ترانه. تهران: پژواک.
- -------------- (1383). ترانه و ترانهسرایی در ایران. تهران: سروش.
- افشارسیستانی، ایرج (1367). بزرگان سیستان. تهران: مرغ آمین.
- بهداروند، اکبر (1390). عاشقانهها (دوبیتیهای امروز). تهران: نگاه.
- پورنامداریان، تقی (1381). سفر در مه. تهران: نگاه.
- داد، سیما (1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
- ذوالفقاری، حسن (1392). یک‌صد منظومۀ عاشقانۀ فارسی. تهران: دالاهو.
- ---------- و لیلا احمدی کمرپشتی (1388). «گونهشناسی بومیسرودههای ایران». ادبپژوهی. ش 7-8. صص 143-170.
- رئیسالذاکرین، غلامعلی (1370). کندو (فرهنگ مردم سیستان). مشهد: سعید.
- روزبه، محمدرضا (1386). ادبیات معاصر ایران (شعر). چ3. تهران: روزگار.
- سعدی، مصلحبنعبدالله (1367). کلیات. به‌کوشش محمدعلی فروغی. تهران: سپهر.
- شفیعیکدکنی، محمدرضا (1393). صور خیال در شعر فارسی. چ17. تهران: آگاه.
- شمسقیس رازی، شمسالدینمحمد (1360). المعجم فیالمعاییر اشعار عجم. تصحیح محمد عبدالوهاب قزوینی. مقابلۀ مدرس رضوی. تهران: زوار.
- شمیسا، سیروس (1393). بیان. چ3. ویراست4. تهران: میترا.
- ---------- (1393).کلیات سبکشناسی. چ 4. ویراست2. تهران: میترا.
- کادن. جی.ای. (1380). فرهنگ ادبیات و نقد. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: شادگان.
- کزازی، میرجلالالدین (1370). زیباشناسی سخن پارسی. تهران: نشر مرکز.
- کوهیکرمانی، حسین (1317). هفتصد ترانه از ترانههای روستایی. مقدمۀ ملک‌الشعرای بهار. تهران: بینا.
- مؤمنی، منصور (1377). «لیکو». کلک. ش 101-103. صص 111-118.
- میرصادقی، میمنت (1373). واژهنامۀ هنر شاعری. تهران: کتاب مهناز.
- ناتلخانلری، پرویز (1337). وزن شعر فارسی. تهران: دانشگاه تهران.
- نیکوکار، عیسی (1356). «زندگی مادی و معنوی مردم سیستان در ترانههای عامیانه». مردمشناسی و فرهنگ عامۀ مردم. ش 3. صص 69-90.
- هدایت، صادق (1381). فرهنگ عامیانه مردم ایران. تهران: چشمه.
- یارشاطر، احسان (1393). تاریخ ادبیات فارسی (ادبیاتشفاهی زبانهای ایران). ج 18. تهران: سخن.
-verkiyan.mihanblog.com
ب) منابع شفاهی:
راویان اشعار:
1. مرحوم غلامعلی گلستانه، 2. مرحوم کبری گلستانه، 3. شهربانو پنجهفولاد، 4. مرحوم غلامحسین سنجرانی، 5. محمد سنجرانی، 6. قمر سرگزی، 7. مرحوم نصرت نارویی، 8. حاجعباس سنجرانی، 9. کشور کشانیزاده، 10. عذرا سندگل، 11. محمدحسن میر، 12. شاهپری میر، 13. مرحوم مصیب شهبخش، 14. مرحوم فضه سرگزی.
