ترانه های کار در شهرستان کهگیلویه (دهدشت)
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (گرایش ادبیات غنایی)، مدرس دانشگاه فرهنگیان
2
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز
3
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد یاسوج
چکیده
ترانه‌هایی که هنگام کار خوانده می‌شوند، بسیار گسترده‌اند. نمونه‌های فراوانی از آن‌ها را می‌توان در میان کشاورزان، دامداران و بافندگان مشاهده کرد. این‌گونه آواها، فضای کار را از یکنواختی و خشکی رها می‌سازند، خستگی و رنج توان‌فرسای کار را تسکین می‌دهند و نیروی تلاش، حرکت، شوق و امید را در درون زنان و مردان خسته از کار تقویت می‌کنند. مردان و زنان شهرستان کهگیلویه برای انجام هر کاری، شعری هم‌نوا با کنندۀ کار و با مضمون و موسیقی و انگیزۀ مناسب داشتند. این ترانه‌ها در انتقال فرهنگ‌ها، باورها، ارزش‌ها و هنجارها، از نسلی به نسل دیگر، نقش مهمی دارند. سرایندگان گمنام این ترانه‌ها را برای بیان شادی‌ها، غم‌ها، دل‌تنگی‌ها و دردهای خود سروده‌اند. در جامعۀ عشایری و روستایی این منطقه، کارهایی ازقبیل برزگری، برنج‌کوبی، شیردوشی و رنگرزی، همراه با اشعاری خوانده می‌شود که متناسب با وضعیت و شرایط آن کار و با هدف تسریع، سرگرمی و رهایی از خستگی است. در این مقاله به بررسی و واکاوی ترانه‌های کشاورزی (برزگری، خرمن‌کوبی و برنج‌کوبی)، دامداری (چوپانی، دوغ‌زنی، شیردوشی و کوچ‌روی)، بافندگی (پره‌گردانی، رنگرزی و تمداربافی) پرداخته می‌شود.
کلیدواژه‌ها
الف) منابع کتبی:
- احمدپناهی سمنانی، محمد (1369). شعر کار در ادب فارسی. تهران: مؤلف.
- ---------------------- (1379). دوبیتی‌های بومی‌سرایان ایران. تهران: سروش
- ----------------------(1382). ترانه‌های ملی ایران. تهران: علم.
- ----------------------(1383). ترانه و ترانه‌سرایی در ایران. تهران: سروش.
- انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1371). گذری و نظری بر فرهنگ مردم. تهران: اسپرک.
- تمیم‌داری، احمد (1390). فرهنگ عامه. تهران: مهکامه.
- حنیف، محمد (1386). «آواهای کار اقوام و همبستگی ملی». فرهنگ مردم ایران. ش 11. صص 37-50.
- ذوالفقاری، حسن و لیلا احمدی کمرپشتی (1388). «گونه‌شناسی بومی‌سرودهای ایران». ادب‌پژوهی. ش 7 - 8. صص 143-170.
- رزمجو، حسین (1370). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: آستان قدس رضوی.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1371). شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب. تهران: انتشارات علمی.
- سعدی، مصلح‌بن‌عبدالله (1392). گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
- صفری، ظاهری و ابراهیم جهانگیر (1388). «بررسی ترانه‌های کار در عشایر بختیاری». فصلنامۀ فرهنگ مردم. ش 31 - 32. صص 169-182.
- طاهری بویراحمدی، سیمین (1384). فرهنگ عامیانۀ مردم کهگیلویه و بویراحمد. تهران: سخن.
- غفاری، یعقوب (1362). نمونه‌ای از اشعار محلی استان کهگیلویه و بویراحمد. یاسوج: امیر.
- قنبری عدیوی، عباس (1390). «گونۀ ترانه در ادبیات عامۀ بختیاری». ادبیات و زبانهای محلی ایران‌زمین. ش 1.ص 165.
- مجیدی کرایی، نورمحمد (1371). تاریخ و جغرافیای کهگیلویه و بویراحمد. تهران: علمی.
- ------------------ (1381). مردم و سرزمین کهگیلویه و بویراحمد. تهران: بازتاب اندیشه.
- هدایت، صادق (1385). نوشته‌های پراکنده. تهران: آزادمهر.
- همایونی، صادق (1371). فرهنگ مردم سروستان. مشهد: آستان قدس رضوی.
ب) مصاحبه‌ها:
1. اقبالیان، غلامشاه (80 ساله). روستای آرو گچساران. بی‌سواد. چوپان. فروردین 1394.
2. بشر، پریجان (75 ساله). منطقۀ عشایری درهبید کهگیلویه. بی‌سواد. خانه‌دار. فروردین 1394.
3. تنی، اسماعیل (70ساله). دالون کهگیلویه. ابتدایی. دامدار. اسفند1393.
4. بهرامی، حسن (45 ساله). گچساران. معلم. بهمن 1393.
5. تابان، ماهزاده (60 ساله). کوشک کهگیلویه. بی‌سواد. خانه‌دار. اسفند 1393.
6. تراز، شیرین (70 ساله). لیکک کهگیلویه. بی‌سواد. خانه‌دار. اسفند 1393.
7. جهانی، علی (75 ساله). دم عباس کهگیلویه. بی‌سواد. کشاورز و دامدار. اسفند 1393.
8. رزمجو، محمد (80 ساله). دهدشت. بی‌سواد. کشاورز. خرداد 1394.
9. روانگرد، جان‌خانم (75 ساله). شهسوار کهگیلویه. بی‌سواد. خانه‌دار. خرداد 1394.
10. شجاعی، محمدعلی (80 ساله). لیکک کهگیلویه. بی‌سواد. دامدار. اسفند 1393.
11. قاسمی، خدیجه (70 ساله). آرو گچساران. بی‌سواد. خانه‌دار. اسفند 1393.
12. رزمخواهی، صولت (75 ساله). دهدشت. بی‌سواد. خانه‌دار. فروردین 1394.
13. نورالدینی، جانگلی (60 ساله). اکبرآباد بویراحمد. بی‌سواد. خانه‌دار. اسفند 1393.
14. نورالدینی، هادی (50 ساله). دیشموک کهگیلویه. معلم. اسفند 1393.
