بررسی و تحلیل اشعار اشیا
نویسنده
استادیار زبان و ادبیات فارسی بنیاد دانشنامه‌نگاری ایران
چکیده
بررسی فرهنگ و ادبیات عامه نقش مهمی در شناخت جامعه دارد و نکته‌های پنهان تاریخی و اجتماعی را آشکار می‌کند و فلسفه آداب و رسوم و آیین‌ها را تبیین می‌سازد. کتیبه‌های نقش‌بسته بر اشیا، نوشته‌های سردرِ بناها و سنگ‌نبشته مزارها از گونه‌های ادبیات عامه‌اند که بررسی و تحلیل آن‌ها بیانگر نکته‌های ادبی و اجتماعی ارزشمندی است. در نوشتار حاضر، با بررسی گونه نوشتارهای موجود بر روی اشیای منقول، با استفاده از سه مأخذ مکتوب، و پژوهش در وزن و زیبایی‌شناسی این گونه، درون‌مایۀ اشعار اشیا در 11 دسته طبقه‌بندی می‌شود: توصیف شیء یا کارکرد آن، تعلق شیء به فرد خاص، دربرگیری نام عامل (سازندة) آن شیء، تشویق به شادی و خوش‌باشی، مضامین اخلاقی، دعا، تعلق آن شیء به مکان خاص، اشیا محملِ روابط و گفت‌وگوهای عاشقانه، مدح و ماده‌تاریخ. نکته مهم در این بررسی تناسب اشعار و سخنان منظوم روی اشیا با آن شیء است که نشان‌دهنده ذوق و لطافت طبع عامۀ مردم و سازندگان و مخاطبان آن است. البته تغییر و تحریف و برخی اشکالات وزنی نیز در اشعار بررسی‌شده دیده می‌شود.
کلیدواژه‌ها
- جمال‌زاده، محمدعلی (1342). «منزل باسلیقه ایرانی». یغما. ش10. صص 489-496.
- خان‌ملک ساسانی، احمد (1341). شاهد شیراز. تهران: چاپخانه فردوسی.
- خوشدل، محمد (1340). «اشیای نفیس فلزی». نامه آستان قدس. ش7. صص 69-71.
- ----------- (1340). «آثار قلم‌زنی موزه آستان قدس». نامه آستان قدس. ش8. صص 67-69.
- ---------- (1340). «سلاح‌های نفیس موزه آستان قدس». نامه آستان قدس. ش11. صص 60-63.
- دانش‌پژوه، منوچهر (1380). تفنن ادبی در شعر فارسی. تهران: طهوری.
- ذکاء، یحیی و محمدحسن سمسار (1344الف). «اشعار و اشیا (1)». هنر و مردم. ش30. صص 23-32.
- ----------------------- (1344ب). «اشعار و اشیا (2)». هنر و مردم. ش 39 - 40. صص 15-28.
- ---------------------- (1344- 1345). «اشعار و اشیا (3)». هنر و مردم. ش41- 42. صص 9-12.
- رضایی، عربعلی (1382). فرهنگ توصیفی ادبیات. تهران: فرهنگ معاصر.
- سیپک، پیری (1384). ادبیات فولکلور ایران. ترجمه محمد اخگری. تهران: سروش.
- شبیریان، علی‌اکبر (1345). «کمان». نامه آستان قدس. ش 24. صص 84-89.
- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1383). «راه‌های انتشار یک شعر در قدیم». بخارا. ش 36. صص 35-61.
- شمیسا، سیروس (1373). آشنایی با عروض و قافیه. تهران: فردوس.
- طبیب‌زاده، امید (1382). تحلیل وزن شعر عامیانه فارسی. تهران: نیلوفر.
- فراهانی، ادیب‌الممالک (1312). دیوان کامل بزرگ‌ترین استاد سخن عراقی در قرن اخیر، میرزا صادق‌خان امیری(ادیب‌الممالک) فراهانی قائم‌مقامی. به تدوین و تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. تهران: مطبعه آبان.
- کتیرایی، محمود (1378). «شعرهایی که بر روی اشیا می‌نگارند». از خشت تا خشت. تهران: ثالث. صص 336-341.
- محجوب، محمدجعفر (1383). ادبیات عامیانۀ ایران: مجموعه‌مقالات دربارۀ افسانه‌ها و آداب و رسوم مردم ایران. به‌کوشش حسن ذوالفقاری. چ2. تهران: چشمه.
- موسوی بجنوردی، سیدکاظم (1391). دانشنامه فرهنگ مردم ایران. ج1. تهران: مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.
- میرنیا، سیدعلی (1378). فرهنگ مردم (فولکلور ایران). تهران: پارسا.
- هادیان طبایی زواره، سید جمال (1388). اتول‌نامه، فرهنگ ماشین‌نوشته‌ها. تهران: نشر یک.
