ویژگی‌های گونۀ زبانی خرده‌فرهنگ جبهه
نویسنده
سازمان اسناد و کتابخانه ملی
چکیده
زبان فارسی مانند دیگر زبانها، در همۀ حوزههای جغرافیایی، دورههای تاریخی و بافتهای اجتماعی یکسان به‌کار نمیرود. خردهفرهنگها را می‌توان از عوامل مهم بروز تنوع اجتماعی دانست که در گسترۀ رواج زبان فارسی شکل گرفته و به صورت پایدار و ناپایدار در به‌وجود آوردن «گونههای زبانی» مؤثر واقع شده‌اند. جبهههای دفاع مقدس در ایران، به‌منزلۀ جامعهای کوچک، خردهفرهنگهایی با ابعاد رفتاری، نوشتاری و گفتاری خاص داشتند که بخشی از آن در مجموعۀ فرهنگنامۀ جبهۀ انقلاب اسلامی ایران در جنگ تحمیلی گردآوری شده است. در این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی است، سعی شده است با تأکید بر لزوم شناخت گونههای مختلف زبان فارسی در دورۀ معاصر و ضرورت توجه به مقولات فرهنگی عرصۀ جنگ تحمیلی/دفاع مقدس، به گوشهای از فرهنگ گفتاری جبهه از جنبۀ زبان‌شناختی توجه شود.مهمترین و فراگیرترین نمود فرهنگ گفتاری جبهه را می‌توان در سطح واژگانی کلام دانست. بخشی از اصطلاحات، تعابیر و اعلام این فرهنگ در جلد اول فرهنگنامۀ جبهه گردآوری شده که در این نوشتار پس از بیان مختصری دربارۀ گونههای زبان فارسی و گونۀ رایج در فرهنگ جبهه، به برخی شواهد آن اشاره شده است. طنز و مطایبه، بن‌مایۀ غالب وضع اصطلاحات در گونۀ زبانی جبهه است. این گونه پس از پایان جنگ و رنگ‌باختن تدریجی فرهنگ جبهه، تا حد زیادی کاربرد و رواج خود را از دست داده است
کلیدواژه‌ها
- بخشی از تفسیری کهن به پارسی از مؤلفی ناشناخته (۱۳۷۵). تحقیق و تصحیح مرتضی آیتالله شیرازی. با مقدمه و فهرست برابرهای قرآنی فارسی علی رواقی. تهران: میراث مکتوب/ نشر قبله.
- بخشی، ذبیح‌الله (۱۳۹۰). حاجی بخشی: خاطرات شفاهی ذبیح‌الله بخشی. مصاحبه و تدوین محسن مطلق. تهران: عماد فردا.
- دبیرمقدم، محمد (1387). «زبان، گونه، گویش و لهجه: کاربردهای بومی و جهانی». ادبپژوهی. ش 5. صص 91-128.
- رضایی باغ‌بیدی، حسن (1387). «ویژگی‌های زبان‌شناختی دیاتسارون فارسی؛ متنی از سدۀ هفتم هجری». آینۀ میراث. ش ۴۲. صص 7-23.
- ---------------- (1388). تاریخ زبان‌های ایرانی. چ 2. تهران: مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.
- رواقی، علی (۱۳۶۲). آشنایی با قرآن مترجم قدس: کهنترین برگردان قرآن به فارسی. تهران: مؤسسۀ فرهنگی شهید رواقی.
- --------- (۱۳۸۳). زبان فارسی فرارودی (تاجیکی): سنجش میان واژگان امروزین فرارودی با نوشتههای قدیم فارسی و گویشهای ایرانی. با همکاری شکیبا صیاد. تهران: شهرکتاب/ هرمس.
- --------- (1387). «گونهشناسی زبان فارسی». نخستین مجموعۀ سخنرانی مشترک فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد ایران‌شناسی. زیر نظر حسن حبیبی. به کوشش حسن قریبی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- ------- (1382). «گویش ها و متون فارسی». نامۀ انجمن.. ش 2 (2/3). صص 30-55.
- روح‌الامینی، محمود (۱۳۶۵). زمینۀ فرهنگ‌شناسی تألیفی در انسان‌شناسی فرهنگی و مردم‌شناسی. تهران: عطار.
- ------------ (1381). «سخنی شتابزده دربارۀ مجموعۀ فرهنگ جبهه». فرهنگنامۀ جبهه انقلاب اسلامی ایران در جنگ تحمیلی. به‌کوشش سید مهدی فهیمی. ج 8.. تهران: پایداری.
- سارلی، ناصرقلی (۱۳۸۸). زبان فارسی معیار. چ 1. تهران: هرمس.
- سازگارا، پروین (1377). نگاهی به جامعه‌شناسی با تأکید بر فرهنگ. چ 1. تهران: کویر.
- شمشیرگرها، محبوبه (1392). بررسی ویژگی‌های زبانی طبقاتالصوفیۀ خواجه عبدالله انصاری با نگاهی به برخی دیگر از متون نوشته‌شده در حوزۀ هرات، از قرن چهارم تا نهم هجری. پایان‌نامۀ دانشگاه تربیت مدرس. تهران: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
- صادقی، علیاشرف (1371). تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران.
- ------------ (۱۳۷۹). مسائل تاریخی زبان فارسی (مجموعه مقالات). تهران: سخن.
- ----------- (1387). «فارسیشناسی در گفت‌وگو با علیاشرف صادقی». گفت‌وگو از حسین صافی. بخارا. ش 63. صص 62-96.
- ----------- وایرج افشار (1388). مقدمه بر الابنیه عن حقایق الادویه. ابومنصور موفق هروی. تهران: میراث مکتوب.
- فانی، کامران (1381). « سیری در سلوک فرهنگ جبهه». فرهنگنامۀ جبهۀ انقلاب اسلامی ایران در جنگ تحمیلی. به‌کوشش سیدمهدی فهیمی. ج 8.. تهران: پایداری.
- فتحی، آذر (۱۳۸۰). راهنمای گردآوری گویش‌ها. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- فهیمی، سیدمهدی (۱۳۸۱). فرهنگنامۀ جبهه انقلاب اسلامی ایران در جنگ تحمیلی. 8ج. تهران: پایداری.
- قرآن قدس: کهنترین برگردان قرآن به فارسی(۱۳۶۴). به‌کوشش علی رواقی. تهران: مؤسسۀ فرهنگی شهید رواقی.
- کمایی‌فرد، سعیده (1388). «کاربرد گونهشناسی در تعیین اصالت نسخ خطی». زبان و ادب. ش 13 (40). صص 110-115.
- کلباسی، ایران (1388). فرهنگ توصیفی گونههای زبانی ایران. چ 1. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- لازار، ژیلبر (۱۳۸۴). شکلگیری زبان فارسی. ترجمۀ مهستی بحرینی. تهران: شهرکتاب/ هرمس.
- مایلهروی، نجیب (1374). «پسوندی نامآواساز در گونههای فارسی خراسانی». نامۀ فرهنگستان. ش 18 (1/2). صص 68-73.
- ------------- (1379). «چگونگی ضبط عددهای ترتیب دوم و سوم در تاریخ زبان فارسی». آینۀ میراث. ش 9. صص 18-22.
- مدرسی، یحیی (۱۳۹۰). درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- مطلق، محسن (۱۳۹۰). زنده باد کمیل. چ 12. تهران: سورۀ مهر.
- مقدسی، محمدبناحمد (۱۳۶۱). احسنالتقاسیم. ترجمۀ علینقی منزوی. چ 1. تهران: کاویان.
- Lazard, G. (1963). La Langue Des Plus Anciens Monuments De La Prose Persane. Paris: Librarie C. Klinckcieck.
