چرایی و چگونگی ساختار نقیضه پردازی در کتاب عقایدالنسا
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی
2
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
3
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
چکیده
عقایدالنسا تألیف آقاجمال خوانساری یکی از ارزشمندترین رسائلی است که به حوزۀ ادبیات عامه تعلق دارد. این رساله از نظر محتوا ارزش فراوانی در شناخت زنان و به‌ویژه زنان عصر صفوی دارد. اگرچه در این اثر به رفتار و آداب زنان در ارتباط با دیگران، تعریض و انتقاد شده است؛ اما محتوای آن تنها بیانگر روابط و عادات زنان نیست، بلکه اهمیت بسیاری در شناخت اجتماع آن دوران و روابط حاکم بر افراد جامعه دارد. گذشته از اهمیت محتوایی، این اثر از نظر ساختار نیز ویژگی منحصر‌به‌فردی دارد. شیوۀ روایت در این کتاب به سبک نقیضه‌پردازی است. نقیضه‌پردازی یکی از روشهای طنزپردازی است که چندان به آن توجه نشده است. تحلیل این اثر با استناد به منابع موجود و نیز با هدف روشن‌شدن ارزش محتوایی و ساختاری این اثر است. از آنجا که ساختار نقیضی این اثر به یاری نقض و قلب محتوایِ رسائل عملیه نگاشته شده، نگاهی اجمالی به محتوای آن نیز بایسته است. بررسی انواع نقیضه، کارکرد این تکنیک و هدف کاربرد این روش، مسائلی هستند که در نوشتار حاضر بدان‌ها خواهیم پرداخت. این رساله از دو جنبۀ محتوا و ساختار از منابع ارزشمند ادبیات عامه شمرده میشود
کلیدواژه‌ها
- آژند، یعقوب (1381). تجدد ادبیدر دورۀ مشروطه. تهران: انجمن قلم ایران.
- اخوان ثالث، مهدی (1374). نقیضه و نقیضه‌سازان. به کوشش ولی‌الله درودیان. تهران: زمستان.
- انوشه، حسن (1379). فرهنگ‌نامۀ ادبی فارسی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
- باختین، میخاییل (1387). تخیل مکالمهای. ترجمۀ رویا پورآدر. تهران: نشر نی.
- بلوکباشی، علی (1377). نقد و نظر (معرفی و نقد آثاری در ادبیات مردم‌شناسی). تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- تاورنیه، ژان باتیست (1369). سفرنامۀ تاورنیه. ترجمۀ ابوتراب نوری. چ 4. تهران: کتابخانۀ طهوری.
- ترادگیل، پیتر (1376). زبان‌شناسی اجتماعی. ترجمۀ محمد طباطبایی. تهران: آگه .
- تمیم‌داری، احمد (1382). فرهنگ عامه. تهران: مه‌کامه.
- خوانساری، آقاجمال (1349). عقایدالنسا (کلثوم‌ننه). تهران: طهوری.
- --------------- (1349). کلثوم‌ننه با طرح‌های بیژن اسدی‌پور. تهران: مروارید.
- خوانساری، میرزا محمدباقر (1349). عقایدالنسا (کلثوم‌ننه) و مرآت‌البلهاء. به‌کوشش محمود کتیرایی. تهران: طهوری.
- ذوالفقاری، حسن (1393). «متن‌شناسی عقایدالنسا یا کلثوم‌ننۀ آقاجمال خوانساری». متن‌پژوهی ادبی. س 18. ش 59. صص 26-27.
- ----------- و محبوبه حیدری (1391). ادبیات مکتب‌خانهای ایران. تهران: چشمه.
- رستگار فسایی، منصور (1382). دیوان ابواسحاق اطعمه. تهران: میراث مکتوب.
- رضوی، سیدمسعود (1388). «آقاجمال خوانساری و عقایدالنسا». اطلاعات حکمت و معرفت. ش 37. صص 56-60.
- سانسون (1346). سفرنامه. ترجمۀ احمد تفضلی. تهران: بی‌نا.
- سلطانی، محمدعلی (1378). «گزارشی از کلثوم‌ننه». آیینۀ پژوهش. ش 55-56. صص 27-32.
- سیوری، راجر (1372). ایران در عصر صفوی. ترجمۀ کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
- شاردن، ژان (1345). سیاحت‌نامۀ شاردن. 8 ج. ترجمۀ محمد عباسی. تهران: امیرکبیر.
- صدریان، محمدرضا (1389). «تحلیل تعاریف نقیضه». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش 18. صص 171-202.
- عبید زاکانی (1999). کلیات عبید زاکانی. به کوشش محمدجعفر محجوب. نیویورک: بی‌نا.
- کتیرایی، محمود (1378). از خشت تا خشت. تهران: ثالث.
- قاسمی‌پور، قدرت (1388). «نقیضه در گسترۀ نظریه‌های معاصر». نقد ادبی. س2. ش 6. صص127-147.
- نیکوبخت، ناصر (1388). هجو در شعر فارسی. تهران: دانشگاه تهران و کاشان.
- Abrams, M. H. (2005/1384). A Glossary of Literary Terms. Tehran: Zemestan.
- Searl, J. (1975).Indirect Speech Acts. Tudelf .vol. 3. PP. 59-82.
