چاربیتی: ادامۀ سنت شعر شفاهی در ایران
نویسنده
دبیر ادبیات.شهر طرقبه
چکیده
چهاربیتی گونه‌ای از شعر کهن ایرانی و به باور نگارنده ادامۀ همان سه‌بیتی‌ها یا سه‌خشتی‌های قدیم ایرانی است با وزنی تقریباً هجایی که به‌مرور وزن عروضی یافته است. ساختار این‌گونه شعر بنابر شواهد بسیاری که در دست است، بر مبنای نوعی تکرار استوار است. محتوای چهاربیتی‌ها هم بیشتر ساده و بدوی است و از‌سویی با موسیقی پیوندی ناگسستنی دارد که به همین دلایل می‌توان آن را فرزند شعر کهن و بازماندۀ شعر هجایی دانست. در این گفتار با اشاره به شواهد و نظراتی که از محققان به‌جا مانده، بنا داریم تا اثبات کنیم این گونۀ ادب عامه تداوم «سنت شعر شفاهی» است که خوشبختانه دگردیسی خود را در شواهد بسیاری حفظ کرده و پیوستگی تاریخی سنت موسیقی ایرانی، خاصه در بین مردم روستاها، آن را همچون عتیقه‌ای گران‌بها محفوظ داشته است تا برای بررسی شعر ایرانی قبل از اسلام، پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی، مشروط به عدم تعصب، منابع کافی در دست داشته باشند
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- احمد پناهی سمنانی، محمد (1383). ترانه و ترانه‌سرایی در ایران. تهران: سروش.
- اخوان ثالث، مهدی (1369). بدایع و بدعت‌ها و عطا و لقای نیما یوشیج. چ 2. تهران: بزرگمهر.
- بهار، محمدتقی (1334). تاریخ تطور شعر فارسی. به کوشش تقی بینش. مشهد: بی‌نا.
- بویس، مری و جورج فارمر (1368). دو گفتار دربارۀ خنیاگری و موسیقی ایران. ترجمۀ بهزاد باشی. تهران: آگاه.
- تمیم‌داری، احمد (1390). فرهنگ عامه. تهران: مهکامه.
- خزاعی، حمیدرضا (1385). افسانه‌شعرها. مشهد: ماه‌جان.
- خوشدل، محمدرضا (1375). ادبیات شفاهی روستاهای تربت حیدریه. مشهد: خاتم.
- دانایی برومند، مریم (1376). نوشته‌های فراموش‌شدۀ صادق هدایت. تهران: نگاه.
- دیویدسن، الگا (1378). شاعر و پهلوان در شاهنامه. ترجمۀ فرهاد عطایی. تهران: تاریخ ایران.
- زرقانی، سیدمهدی (1388). تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی. تهران: سخن.
- ------------- (1390). بوطیقای کلاسیک؛ برسی تحلیلی انتقادی نظریۀ شعر در منابع فلسفی. تهران: سخن.
- سیپک، ییری (1384). ادبیات فولکلوریک ایران. ترجمۀ محمد اخگری. چ 1. تهران: سروش.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384). موسیقی شعر. چ 8. تهران: آگاه.
- طبیب‌زاده، امید (1390). «وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز». مجموعه مقالات اولین هم‌اندیشی شعر فارسی و زبان‌شناسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- فاضل، علی (1387). مقدمه و تصحیح روضهالمذنبین و جنهالمشتاقین. ابونصر احمد جام نامقی. چ 3. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ----------- (1387). مقدمه و تصحیح مفتاح‌النجات. ابونصر احمد جام نامقی. چ 3. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- مودودی، محمد‌ناصر و زهرا تیموری (1384). گزیده‌ای از ادبیات شفاهی تایباد. مشهد: ماه‌جان.
- میهن‌دوست، محسن (1380). کله‌فریاد؛ ترانه‌هایی از خراسان. تهران: گل‌آذین.
- ناصح، محمدمهدی (1373). شعر دلبر؛ دوبیتی‌های عامه بیرجندی. چ 1. مشهد: محقق.
- ------------ (1377). دوبیتی‌های عامیانۀ بیرجندی. دفتر دوم: شعر نگار. چ 1. مشهد: محقق.
- نصیری جامی، حسن (1380). ترانه‌های کهن شرقی. مشهد: محقق.
- نفیسی، سعید (1376). دیوان رودکی سمرقندی. بر اساس نسخۀ براگینسکی. چ 2. تهران: نگاه.
- وحیدیان کامیار، تقی (1390). بررسی منشأ وزن شعر فارسی. چ 4. مشهد: به‌نشر.
