کاربرد زبان عامیانه یکی از خصایص سبکی منشآت قائم مقام فراهانی
نویسندگان
1
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران
2
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شاهد
3
کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی
چکیده
قائم‌مقام فراهانی نویسندۀ بزرگ ادبیات کلاسیک و یکی از نقاط عطف تاریخِ نثر فارسی است که نثرش سبب تحول در ادبیات مشروطه شده است. کار عمدۀ وی رهاساختن نثر از پیچ و خم عبارت‌پردازی‌های رایج در عهد صفوی و تیموری، و پیرایش نهال انحراف از شیو‌ۀ متداول نثر مصنوع و کم‌محتوای آن زمان بوده است. نثر این اثر از نظر شاخصه‌ها و شگردهای ساده‌نویسی عناصر زبان عامیانه بسیار ارزشمند است. نوشتار حاضر سبک منشآت قائم‌مقام فراهانی را از نظر به‌کارگیری عناصر زبان عامیانه در سطوح مختلفِ مفردات، تعبیرات، ترکیبات کنایی، مثل‌ها و اشعار بررسی می‌کند. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته و در پایان نیز از حیث کمی بررسی شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که کاربرد مثل‌ها، اصطلاحات و کنایات مردمی به نثر قائم‌مقام و به‌خصوص به منشآت او وجهه‌ای پویا و زنده داده است. وی با تکیه بر ذوق و فضل خود مسائل روز را با زبان و اصطلاحات رایج دوره و در بافتی آهنگین و ادبی به سبک گلستان ارائه کرده است.
کلیدواژه‌ها
- آرین‌پور، یحیی (1372). از صبا تا نیما. ج 1. تهران: زوار.
- احمدی گیوی، حسن و حسن انوری (1370). دستور زبان فارسی (1). تهران: فاطمی.
- اردلانی، جلال (1379). ادوار نثر فارسی دورۀ مشروطه. سنندج: ژیار.
- براون، ادوارد (1375). تاریخ ادبیات ایران. ج 4. تهران: مروارید.
- بهار، محمدتقی (1381). سبک‌شناسی. ج 3. تهران: امیرکبیر.
- بهمنیار، احمد (1361). داستان‌نامۀ بهمنیاری. تهران: دانشگاه تهران.
- پرتوی آملی، مهدی (1365). ریشه‌های تاریخی امثال و حکم. تهران: سنایی.
- ثروت، منصور و رضا انزابی‌نژاد (1377). فرهنگ لغات عامیانه و معاصر. تهران: سخن. چ اول.
- جمال‌زاده، محمدعلی (1382). فرهنگ لغات عامیانه. تهران: سخن.
- دهگان، بهمن (1383). فرهنگ جامع ضرب‌المثل‌های فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- رضایی، والی (1383). «زبان معیار چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟». فرهنگستان. س 6. ش3. صص20- 35.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1368). نقش بر آب. تهران: معین.
- سارلی، ناصرقلی (1387).زبان فارسی معیار. تهران: هرمس.
- سمیعی گیلانی، احمد (1385). نگارش و ویرایش. تهران: سمت.
- شاملو، احمد (1377). کتاب کوچه. تهران: مازیار.
- شکورزاده، ابراهیم (1372). ده هزار مثل فارسی. مشهد: آستان قدس رضوی.
- شمیسا، سیروس (1386). سبک‌شناسی نثر. تهران: معین.
- علامی ذوالفقار و فریبا کیانیان (1389). «مقایسه سبکی منشآت قائم‌مقام و گلستان سعدی». فنون ادبی. س 2. ش 1. صص 89-110.
- فرشیدورد، خسرو (1363). دربارۀ ادبیات نقد ادبی. تهران: امیرکبیر.
- قائم‌مقام فراهانی، میرزا ابوالقاسم (1366). منشآت. به تصحیح سید بدرالدین یغمایی. گیلان: شرق.
- کامشاد، حسن (1384). پایه‌گذاران نثر جدید فارسی. تهران: نشر نی.
- کشاورز، کریم (1384). هزار سال نثر پارسی. ج 3. تهران: علمی و فرهنگی.
- مصاحب، غلامحسین (1356). دایرۀ المعارف فارسی. تهران: فرانکلین.
- نجفی، ابوالحسن (1387). فرهنگ فارسی عامیانه. تهران: نیلوفر.
- واثق عباسی، عبدالله و محمدامیر مشهدی (1388). «بازتاب شعر سعدی در نامه‌های قائم‌مقام فراهانی». ادب فارسی. ش 1. صص 193-214.
