« داغ» از نشان تا درمان
نویسنده
عضو هیئت علمی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان
چکیده
بشر از نخستین روزی که پای بر پهنۀ هستی نهاد، برای بقا به شناسایی محیط اطراف و گاه مواجهه و مبارزه با تهدیدهای فراروی خویش پرداخت و ابزارهای مختلف را به منظورهای گوناگون به‌کار گرفت تا به هر طریق ممکن از جان و متعلقات خود محافظت کند. از جملۀ این ابزارها داغ بود که بشر از زمانهای بسیار دور به دو منظور نشانهگذاری و درمان از آن استفاده می‌کرد؛ هرچند به‌یقین نمیتوان اظهار داشت که کدام کاربرد، مقدم بود. نویسنده در این مقاله، ابتدا به جنبۀ نشان و سپس وجهِ درمانی داغ میپردازد. نشان داغ بر اندامها و اعضای بدن بردگان، دشمنان و حیوانات به منظور ایجاد تمایز و ثبت مالکیت و دربارۀ مجرمان به علامت گنهکاری زده میشد و در کاربرد درمانی، به گمان برخی به‌عنوان آخرین درمان برای علاج بیماریهای مختلف انسان و دام به‌کار میرفت. مهمترین عرصۀ کاربرد درمانی داغ، نهادن بر زخم برای جلوگیری از خونریزی و عفونت بود. در مقالۀ حاضر، هر دو جنبۀ کاربرد داغ در ادبیات فارسی، تاریخ و فرهنگ عامه طبقهبندی و بررسی شده است.
کلیدواژه‌ها
- قرآن مجید.
- آذرفرنبغ (1381). دینکرد. آوانویسی، یادداشت‌ها و ترجمۀ فریدون فضیلت. تهران: فرهنگ دهخدا.
- ابن‌اثیر (1371). الکامل. ترجمۀ ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی. تهران: نشر علمی.
- ابن بطوطه (1376). سفرنامه. ترجمۀ محمدعلی موحد. تهران: آگه.
- ابن‌خلدون (1375). مقدمۀ تاریخ ابن‌خلدون. ترجمۀ محمد پروین گنابادی. تهران: علمی و فرهنگی.
- ابن‌سینا (1364). قانون در طب. ترجمۀ عبدالرحمان شرفکندی. تهران: سروش.
- ابی هلال عسکری (1408ق). جمهرۀ الامثال. به کوشش احمد عبدالسلام. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- اخوینی، ابوبکر ربیعبناحمد (1372). هدایۀالمتعلمین فی الطب. به اهتمام جلال متینی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
- انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
- انوری ابیوردی (1340). دیوان انوری. ج۲. به اهتمام محمدتقی م‍درس رض‍وی. تهران: ب‍ن‍گ‍اه ترجمه و نشر کتاب.
- اوحدی مراغهای (1340). دیوان. تصحیح حمید سعادت. تهران: کاوه.
- بهار، محمدتقی (1368). دیوان. ج1. تهران: توس.
- بیدل دهلوی، عبدالقادر‌بن عبدالخالق (1341). کلیات. ج۱. ک‍اب‍ل: پوهنی مطبعه.
- جرجانی، اسماعیل بن حسن (1355). ذخیرۀ خوارزمشاهی. چاپ عکسی از روی نسخه‌ای خطی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- جرفاذقانی (1374). تاریخ یمینی. تحقیق جعفر شعار. تهران: علمی و فرهنگی. چ 3.
- جوینی، عطاملک (1375). تاریخ جهانگشای جوینی. ج3. به کوشش محمد قزوینی. تهران: دنیای کتاب.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1387). دیوان حافظ. تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی. به کوشش عبدالکریم جربزه‌دار. تهران: اساطیر.
- خاقانی شروانی (1338). دیوان خاقانی. تصحیح، مقدمه و تعلیقات ضیاءالدین سجادی. تهران: زوار.
- خسروی حسینی، سید غلامرضا (1375). ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن. تهران: مرتضوی.
- دمشقی، شمس‌الدین محمد (1382). نخبةالدهر فی عجایب البر و البحر. ترجمۀ سید محمد طبیبیان. تهران: اساطیر.
- دهخدا، علی‌اکبر (1372). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- ذاکری، محمدفواد (1418ق). «الطب فی الجاهلیه». آفاق الثقافه التراث. ش 19. صص 39-43.
- ذوالفقاری، حسن (1388). فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی. تهران: معین.
- زرینکوب، عبدالحسین (1355). دو قرن سکوت. تهران: جاویدان.
- سعدی (1385). کلیات سعدی. تصحیح کمال اجتماعی جندقی. تهران: سخن.
- س‍ل‍م‍ان س‍اوج‍ی، سل‍م‍ان‌ب‍ن‌‌م‍ح‍م‍د (1376). کلیات س‍ل‍م‍ان س‍اوج‍ی. به تصحیح ع‍ب‍اس‍ع‍ل‍ی وف‍ای‍ی. تهران: ان‍ج‍م‍ن آث‍ار و م‍ف‍اخ‍ر فرهنگی.
- سیرافی، سلیمان (1381). سلسلةالتواریخ یا اخبار الصین و الهند. ترجمۀ حسین ترچانلو. تهران: اساطیر.
- صرفی، محمدرضا (1391). باورهای مردم کرمان. کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.
- طبری، محمد بن جریر (1375). ترجمۀ تاریخ طبری. ترجمۀابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
- -------------- (1371). ترجمۀ تفسیر طبرى. ج5. تحقیق حبیب یغمایی. تهران: توس.
- عطار نیشابوری، فریدالدین (1383). منطق‌الطیر. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
- ف‍رخ‍ی س‍ی‍س‍ت‍ان‍ی (۱۳۷۱). دیوان. مقدمه و ح‍واش‍ی و تعلیقات محمد دب‍ی‍رس‍ی‍اق‍ی. تهران: زوار.
- مجلسى، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار. بیروت: مؤسسه الوفا.
- مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1374). مروج الذهب و معادن الجوهر. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی و فرهنگی.
- مقدسی، مطهر بن طاهر (1374). آفرینش و تاریخ. ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه.
- موریه، جیمز (1354). سرگذشت حاجیبابای اصفهانی در ایران. ترجمۀ میرزا حبیب اصفهانی. به کوشش یوسف رحیم‌لو. تهران: حقیقت.
- مولوی (1360). کلیات شمس تبریزی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: جاویدان.
- نصرالله منشی (۱۳۵۶). کلیله و دمنه. تصحیح مجتبی مینوی. تهران: دانشگاه تهران.
- نظامی گنجهای، الیاس (1384). کلیات خمسه. تهران: امیرکبیر.
- واقدی، محمد بن عمر (1369). مغازی. ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر دانشگاهی.
- یاقوت حموی (1383). معجم البلدان. ترجمۀ علینقی منزوی. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
