تحلیل محتوایی دوبیتی های عامیانه شهرستان سوادکوه
نویسندگان
1
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران
2
دکتری زبان و ادبیات فارسی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل
3
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
چکیده
دوبیتی یکی از دلانگیزترین قالبهای شعر زبان فارسی است که پیشینۀ مکتوب هزارساله دارد. چه‌بسا قدمت شفاهی آن، بسیار پیش‌تر از این باشد .این قالب همپای دیگر قالبهای شعر سنتی فارسی، در زبان‌ها و گویش‌های مختلف ایران نیز بالیده است، ازجمله در زبان مازندرانی که ادبیاتی کهن و غنی دارد. درون‌مایه اندیشۀ مرکزی و حرف اصلی هنرمند است که در متن و محتوا دیده می‌شود. درون‌مایه یا تِم جوهر اصلی اثر ادبی است و از طریق آن مسیر اندیشه و تفکر صاحبِ اثر روشن می‌شود. در این مقاله، درون‌مایه‌های 200 دوبیتی عامیانۀ شهرستان سوادکوه تجزیه و تحلیل شده است. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد که بیشترِ این درون‌مایه‌ها رنگی اجتماعی دارند و در پیوند نزدیکی با زندگی مردم منطقه هستند. در این پژوهش، هفت درون‌مایۀ 200 دوبیتی محلی بررسی و تحلیل شده است. درون‌مایه‌هایی همچون درد عشق، غم غربت، نفرین، شکایت دختران جوان از ازدواج تحمیلی، نارضایتی از بخت و اقبال، خدمت سربازی، و شکایت عاشق از معشوق. بیشتر دوبیتی‌ها نوعی تک‌گویی است که در حسرت و یادکرد دوران گذشته سروده شده‌اند. از عوامل مهم پیدایی چنین دوبیتی‌هایی می‌توان به فقر مالی، بی‌سوادی، بیگاری در سرزمین غربت، نظام ارباب- رعیتی یا نظام سلطه، عدم پذیرش فرهنگ‌های دیگر و اختلاط فرهنگی اشاره کرد.
کلیدواژه‌ها
منابع
الف) منابع کتبی:
- ایزدی، ام‌البنین (1392). تحلیل انواع درون‌مایه در غزلیات طالب آملی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. به راهنمایی مسعود روحانی. دانشگاه مازندران.
- بافقی، وحشی (1388). دیوان اشعار. تصحیح حسین نخعی. تهران: امیرکبیر. چ دهم.
- بهار، محمدتقی (1371). بهار و ادب فارسی. به کوشش محمد گلبن. تهران: نشر جیبی. چ سوم.
- بی‌نام (شنبه 20 خرداد 1391). «مروری بر پروندۀ 87 سالۀ سربازی در ایران». روزنامه بازار کار. س 12. ش 697. ص 11.
- جوادیان کوتنایی، محمود (1370). «ادبیات شفاهی مازندران 1، ترانه‌ها». مجموعه مقالات در قلمرو مازندران. به کوشش حسین صمدی. ج 1. بابل: نقش جهان. صص150-200.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1368). دیوان اشعار. به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: اساطیر.
- درویشی، محمدرضا (1363). بیست ترانۀ محلی فارس. تهران: چنگ.
- دشتستانی، فائز (1374). ترانه‌های فائز. تصحیح مهروش طهوری. تهران: قدیانی.
- ذبیحی، علی (1391). «ترانه‌های مردمی مازندرانی». فصلنامۀ فرهنگ. ش 5. صص122-143.
- رزمجو، حسین (1370). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: آستان قدس رضوی.
- سجادی، ضیاءالدین (1375). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری. چ سوم
- _________ (1383). مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف. تهران: سمت. چ دهم.
- شفق، مجید (1373). دوبیتی‌های شاعران امروز. تهران: آفرینش. چ دوم.
- شکورزاده، ابراهیم (1369). ترانه‌های روستاییایران. مشهد: نیما.
- عریان همدانی، باباطاهر (1366). دوبیتی‌ها. تصحیح عزیزالله کاسب. تهران: رشیدی. چ دوم.
- فتوحی، محمود (1386). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
- کمرپشتی، عارف (1390). «وزن و قافیه در دوبیتی‌های مازندرانی». مجموعه مقالات اولین همایش ملی ادب محلی و محلی سرایان ایران‌زمین. یاسوج: دانشگاه آزاداسلامی. صص477-484.
- گروه جغرافیای اداره کل آموزش و پرورش مازندران (1367). جغرافیای استان مازندران. تهران: شرکت چاپ و نشر ایران.
- لمتون، ا.ک.س. (1362). مالک و زارع در ایران. ترجمۀ منوچهر امیری. تهران: نشر علمی و فرهنگی. چ سوم.
- مداحی، محمدرضا (1390). «ادبیات شفاهی مازندران». فصلنامۀ فرهنگ. ش 3، صص185-219.
- مولوی، جلال‌الدین (1379). مثنوی معنوی. به کوشش محمد استعلامی. 7ج. تهران: سخن. چ ششم.
- ناصح، محمدمهدی (1373). شعر دلبر، دوبیتی‌های عامیانۀ بیرجندی. ج 1. مشهد: محقق.
- ------------ (1377). شعرنگار، دوبیتی‌های عامیانۀ بیرجندی. ج 2. مشهد: محقق.
- وجدی، (1390). «تجزیه و تحلیل دو ترانۀ امیری و طالبا». فصلنامۀ فرهنگ. ش 3. صص220-269.
- نیما یوشیج (1375). مجموعه کامل اشعار. به‌کوشش سیروس طاهباز. تهران: نگاه. چ چهارم.
- یاوری، حورا (1387). روان‌کاوی و ادبیات. تهران: سخن.
ب)منابع شفاهی:
راویان اشعار:
1. مرحوم جمع‌الله احمدی کمرپشتی. 2. مرحوم فیروزه احمدی کمرپشتی. 3. حاجیه احمدی کمرپشتی. 4. سامره احمدی کمرپشتی. 5. نورخانم احمدی کمرپشتی. 6. عبدالله احمدی‌نسب. 7. آقابرار کمرپشتی. 8. سیده سکینه سیدی. 9. مرحوم قلی‌بدره اسفندیاری. 10. هوشنگ جعفری. 11. گل‌جهان صباغی. 12. نرگس حیدری. 13. محمد دلشاد (رشیدی).
