آیینهای سوگ و سُرور در منطقۀ سرکویرِ دامغان
نویسندگان
1
کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی
2
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان
چکیده
چکیده یکی از زیباترین جنبههای ادبیات شفاهی ایران، نواها و سروده‌های بومی و محلی است که اقوام و گویشوران مناطق گوناگون، در حین کار و یا در مراسم و مناسبت‌های خاص زمزمه می‌کنند. این سرودهها در طول تاریخ همواره گرمابخش محافل و نقل رایج مراسم و گردهمایی‌های اقوام این سرزمین بوده است. برخی از این نواها –که ریشه در گذشته‌های بسیار دور و فرهنگ کهن ایران باستان دارد- بنا به دلایل متعدد، ازجمله دور‌ماندن از جوامع بزرگ و عدم ارتباط گستردۀ گویشوران آن با مناطق شهری، حتی تا زمان حاضر مغفول و پنهان مانده است. اشعار مرتبط با آیینهای سوگ و سُرور در فرهنگ عامیانۀ منطقۀ سرکویر (واقع در مرز جنوبی استان سمنان و در مجاورت حاشیۀ شمالی دشت کویر)، از این گونه است. این سرودهها مبتنی بر سنتهایی کهن است که از گذشته‌های بسیار دور، همراه همیشگی مراسم عزا و عروسی مردم بوده و تا زمان حاضر نیز قوت و قدرت خود را حفظ کرده است. در این نوشتار بر آنیم تا در کنار معرفی «سُرو» و «اُنگاره» به‌عنوان دو نوای مخصوص مراسم عروسی و عزا و بیان ویژگی‌ها، انواع و مشخصات آن، به تشریح جنبههای ادبی و مردم‌شناسی این سنت عامه بپردازیم و از خلال آن برخی ویژگی‌های حاکم بر فرهنگ عامۀ گویشوران را تبیین و تحلیل نماییم. واژه‌های کلیدی: سرکویر، نواهای محلی، سُرو، انگاره، فرهنگ عامه.
کلیدواژه‌ها
- آیدنلو، سجاد (1379). «حاشیه‌ای بر سیاوشان». کتاب ماه ادبیات و فلسفه. ش 32. صص 48-50.
- ابن‌اثیر، ابوالحسن علی (1989). أسد الغابه. بیروت: دارالفکر.
- ابن‌خلکان، ابوالعباس (1900). وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان. تصحیح احسان عباس. بیروت: دار صادر.
- ابن‌هشام، عبدالملک (1411ق). السیرۀ النبویه. تصحیح طه عبدالرؤوف سعد. بیروت: دارالجیل.
- ادریسی، مهری (1383). «آیین سوگ سیاوش در نوروز». پیک نور. ش 6. صص2-12.
- ادیب طوسی، محمدامین (1332). «ترانههای محلی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز. ش 26. صص 49-101.
- اسدی طوسی، ابومنصور (1319). لغت فرس. تصحیح عباس اقبال. طهران: چاپخانۀ مجلس.
- افشار، ایرج (1385). فرهنگ ایران زمین. به کوشش محمد محمدی. تهران: سخن.
- بارتلمه، کریستیان (1383). فرهنگ ایرانی باستان. به اهتمام عبدالعظیم قریب. تهران: اساطیر. چ اول.
- بارتوک، بلا (1377). چند مقاله دربارۀ موسیقی محلی. ترجمۀ سیاوش بیضایی. تهران: رودکی. چ اول.
- باقری، رحمان (1390). «آیینهای مرگ و مویه در لرستان». فصلنامۀ فرهنگ مردم ایران. ش26. صص 79-91.
- بخاری، أبوعبدالله محمد (1422ق). الجامع المسند الصحیح. تصحیح محمد زهیر بن ناصر. بیروت: دار طوق النجاه. چ اول .
- بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد (1386). آثارالباقیه عن القرون الخالیه. ترجمۀ اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.
- تبریزی، محمدحسین بن خلف (1342). برهان قاطع. به اهتمام محمد معین. تهران: کتاب‌فروشی ابن‌سینا. چ دوم.
- جاحظ، أبوعثمان (1914). التاج فی أخلاق الملوک. تصحیح أحمد زکی پاشا. قاهره: امیریه. چ اول.
- حصوری، علی (1378). سیاوشان. تهران: چشمه. چ دوم.
- رجبی، پرویز (1357). جندق و ترود؛ دو بندر فراموش شدۀ کویر بزرگ نمک. تهران: توکا. چ دوم.
- زمردیان، رضا (1379). راهنمای گردآوری و توصیف گویش‌ها. مشهد: دانشگاه فردوسی. چ اول.
- ژوکوفسکی، والنتین (1382). اشعار عامیانۀ ایران در عصر قاجاری. تصحیح و توضیح عبدالحسین نوایی. تهران: اساطیر. چ اول.
- علی، جواد (2001). المفصل فى تاریخ العرب قبل الإسلام. بیروت: دارالساقی. چ چهارم.
- فردوسی، ابوالقاسم (1389). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره. چ هفدهم.
- کریستن‌سن، آرتور (1355). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی. ترجمۀ احمد طباطبایی. تبریز: مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
- ________ (1377). نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه. چ اول.
- گردیزی، عبدالحی بن ضحاک (1363). زین‌الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.
- لطفی، محمدرضا (1376). کتاب سال شیدا: مجموعه مقالات موسیقی. تهران: کتاب خورشید. چ اول.
- معین، محمد (1356). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر. چ سوم.
- مکنزی، دیوید نیل (1390). فرهنگ کوچک پهلوی. ترجمۀ مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. چ پنجم.
- منوچهری دامغانی، احمد بن قوص (1347). دیوان منوچهری. به‌کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: کتاب‌فروشی زوار. چ سوم.
- نعمتطاوسی، مریم (1386). «بازجست اجزاء آیینهای سیاوشی». مطالعات ایرانی. س 6. ش 12. صص 181-195.
- وندیداد (1376). ترجمۀ هاشم رضی. تهران: فکر روز. چ اول.
Boyce, Mary (1994). A history of Zoroastrianism. Vol. 3. Leiden: Brill.
