طبقه بندی موضوعی چیستاى عامیانه ایلامی
نویسنده
دانشگاه ایلام
چکیده
چکیده
نوع ادبی چیستان- که از گذشته تاکنون در میان همۀ فرهنگ‌های بشری قدمت بسیاری دارد- پیشینۀ مکتوب آن در فرهنگ و ادب فارسی، به ادبیات پیش از اسلام و به دورۀ زبان اوستایی باز‌می‌گردد؛ اما در ادبیات شفاهی از گذشته‌های دور در میان همۀ اقوام و خرده‌فرهنگ‌های ایران و ازجمله قوم کرد و به‌ویژه مردم ایلام رواج داشته است. از مهم‌ترین دلایل رواج سنت چیستان‌گویی در فرهنگ و زبان ایلامی می‌توان به جنبۀ سرگرمی، خلاقیت‌بخشی، باریک‌بینی، تقویت تفکر و حافظه، تشحیذ ذهن و اندیشه‌ورزی آن اشاره کرد. در یک نگاه کلی می‌توان چیستان‌های عامۀ ایلامی را متناسب با اجزاء سازندۀ آن‌ها در شش گروه با موضوعاتی همچون گیاهان و میوه‌ها، حیوانات و اجزاء حیوانی، انسان و حالات و اجزاء انسانی، ابزار و محصولات ساختۀ بشر، عناصر و اجزاء طبیعی و علوم و معارف بشری طبقه‌بندی کرد.
نوع ادبی چیستان- که از گذشته تاکنون در میان همۀ فرهنگ‌های بشری قدمت بسیاری دارد- پیشینۀ مکتوب آن در فرهنگ و ادب فارسی، به ادبیات پیش از اسلام و به دورۀ زبان اوستایی باز‌می‌گردد؛ اما در ادبیات شفاهی از گذشته‌های دور در میان همۀ اقوام و خرده‌فرهنگ‌های ایران و ازجمله قوم کرد و به‌ویژه مردم ایلام رواج داشته است. از مهم‌ترین دلایل رواج سنت چیستان‌گویی در فرهنگ و زبان ایلامی می‌توان به جنبۀ سرگرمی، خلاقیت‌بخشی، باریک‌بینی، تقویت تفکر و حافظه، تشحیذ ذهن و اندیشه‌ورزی آن اشاره کرد. در یک نگاه کلی می‌توان چیستان‌های عامۀ ایلامی را متناسب با اجزاء سازندۀ آن‌ها در شش گروه با موضوعاتی همچون گیاهان و میوه‌ها، حیوانات و اجزاء حیوانی، انسان و حالات و اجزاء انسانی، ابزار و محصولات ساختۀ بشر، عناصر و اجزاء طبیعی و علوم و معارف بشری طبقه‌بندی کرد.
کلیدواژه‌ها
منابع
- انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن. 8 ج. تهران: سخن. چ اول.
- جعفری، اسدالله (1389). نامۀ باستان در بوتۀ داستان. تهران: علمی فرهنگی. چ اول.
- خالقی‌مطلق، جلال (1381). سخن‌های دیرینه (سی گفتار دربارۀ فردوسی و شاهنامه). تهران: افکار. چ دوم.
- دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه. تهران: لغت‌نامۀ دهخدا.
- ذوالفقاری، حسن (1392). «ریخت‌شناسی چیستان‌های منظوم محلی». فرهنگ و ادبیات عامه. دورۀ 1. ش1. صص 93-118.
- رادویانی، محمد بن عمر (1380). ترجمان‌البلاغه. به کوشش احمد آتش و دیگران. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. چ اول.
- رازی، شمس‌الدین محمد بن قیس (1373). المعجم فی معاییر اشعار العجم. به کوشش سیروس شمیسا. 2 ج. تهران: زوار. چ اول.
- شاملو احمد (1378). کتاب کوچه. تهران: مازیار.
- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1382). ادبیات فارسی از جامی تا روزگار ما. ترجمۀ حجت‌الله اصیل. تهران: نشر نی. چ دوم.
- شمیسا، سیروس (1381). انواع ادبی. تهران: فردوس. چ نهم.
- ---------- (1370). بیان. تهران: فردوس. چ سوم.
- ----------- (1389). معانی. تهران: میترا. چ دوم.
- صفا، ذبیح‌الله (1386). تاریخ ادبیات در ایران. ج 4. تهران: فردوس. چ دوازدهم.
- کزازی، جلال‌الدین (1373). زیباشناسی شعر پارسی، بدیع. ج 3. تهران: نشر مرکز. چ اول.
- وطواط، رشیدالدین (1362). حدائق‌السحر فی دقائق الشعر. تصحیح عباس اقبال آشتیانی. تهران: کتابخانۀ سنایی/ طهوری.
- همایی، جلال‌الدین (1378). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: هما. چ شانزدهم.
