بررسی جادوی مجاورت در امثال عامیانه
نویسندگان
دانشگاه ایلام
چکیده
مَثَل‌ها که از بیت، مصراع، جملات موجز استعاری و بیشتر آهنگین تشکیل می‌شوند، یکی از انواع ادبی زبان فارسی هستند. یکی از دلایل رواج امثال، دلالت آنها بر اندیشه یا تجربه‌ای کلی و فراگیر در کوتاه‌ترین عبارات است. افزون‌بر‌این، عامل موسیقایی (استفاده از توازنهای صوتی در کلام) نیز در پرورش و رواج مَثَل تأثیر شگرفی دارد و موجب لذت شنونده و جادوی کلام میشود. گاه عامل موسیقایی چنان قوی است که حافظه جمعی جامعه، بی‌توجه به معنا و مفهومِ پاره‌ای از واژه‌ها در کنار هم از آهنگ و موسیقیِ موجود در آنها لذت می‌برد. شفیعی کدکنی از این مسئله با عنوان «جادوی مجاورت» یاد می‌کند. در تحقیق پیشِ رو، از این زاویه، کتاب داستان‌نامةبهمنیاری که مشتمل بر شش هزار مَثلِ جمع‌آوری‌شده از منابع گوناگون است، بررسی شده است. نتایج بررسی نشان می‌دهد که حدود پنجاه مَثل از این کتاب از انواع توازنهای موسیقایی بهره‌مند هستند و صنایعی مانند سجع متوازی، جناس، واج‌آرایی و تکرار، بیشترین سهم را در آهنگین‌شدن امثال دارند. همچنین در این بررسی با ارائۀ نمونه‌های متعدد، نظریۀ شفیعی کدکنی دربارۀ شکلگیری برخی از امثال بر اساس جادوی مجاورت، اثبات میشود.
کلیدواژه‌ها
- بامدادی، بهروز (1384). «شعر تجسمی و صدامعنایی در سبک آذربایجانی». فصلنامةادبیاتفارسی. ش 13. صص59-51 .
- بهمنیار، احمد1381) ). داستان‌نامۀبهمنیاری. تهران: دانشگاه تهران. چ دوم.
- تجلیل، جلیل (1385) .جناسدرپهنه ادبفارسی. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. چ سوم.
- ثمره، یدالله (1364).آواشناسیزبانفارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- ذوالفقاری، حسن (1386). «بررسی ساختار ارسال مثل».پژوهش‌هایادبی. ش 15. صص 31-62.
- -------------1389) ). «زیبایی‌شناسی ضرب‌المثل‌های فارسی».شعرپژوهی. ش4. صص 51-82.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1377). «جادوی مجاورت». مجلةبخارا. ش2. صص 15-26.
- ----------- (1391).رستاخیزکلمات. تهران: سخن. چ سوم
- ــــــــــــ (1373). موسیقیشعرفارسی. تهران: آگاه. چ چهارم.
- گلچین، منیژه (1380-1381). «جلوه‌هایی از جادوی مجاورت در مثنوی». ضمیمۀ مجلۀدانشکدهادبیاتوعلومانسانیدانشگاهتهران. ش .29 صص 29-42.
- شمیسا، سیروس (1390). نگاهیتازهبهبدیع. تهران: میترا. چ چهارم.
- صفوی، کورش (1390).اززبان‌شناسیبهادبیات) نظم). تهران: سوره مهر. چ سوم.
- طهماسبی، طغرل (1380).موسیقیدرادبیات. تهران: رهام. چ اول.
- فضیلت، محمود (1388). آهنگشعرفارسی. تهران: سمت. چ دوم.
- محسنی، مرتضی (1381). «بررسی و تحلیل عنصر غالب بلاغی در پانصد مثل داستان‌نامۀ بهمنیاری». پژوهش‌نامۀعلومانسانیواجتماعی. س دوم. ش 6-7. صص 161-192.
- ناتل خانلری، پرویز (1367). هفتادسخن (شعروهنر). تهران: توس. چ اول.
- همایی، جلال‌الدین (1373).فنونبلاغتوصناعاتادبی. تهران: هما. چ نهم.
- یوسفی، غلامحسین (1386). کاغذزر. تهران: سخن. چ دوم.
