پیشگویی و طالع‌بینی در متون ایرانی دورۀ میانه
نویسندگان
1
عضو هیات علمی/دانشگاه شهید باهنر کرمان
2
دانش آموخته/دانشگاه شهید باهنر
چکیده
باور به نیروی جادویی نهفته در اجزاء هستی امری است که تنها به بشر بدوی در دوران کهن متعلق نبوده است و انسان‌ها در طول تاریخ تا به امروز همواره به جانمندانگاری1 و طلسم2 معتقد بوده‌اند. از زمان‌های بسیار دور، انسان می‌پنداشته است بعضی از اجسام، حیوانات و اجرام سماوی قدرتی نهفته دارند؛ زیرا با دانش ناقص‌اش امکان شناخت قوانین علمی حاکم بر جهان را نداشته است. لذا به‌ناچار برای توجیه یا یافتن علت و درمانی برای ناگواری‌های زندگی، یا مانع‌شدن از آن‌ها، باور به دخل و تصرف قدرت‌های ناشناختۀ جادویی بر زندگی روزمرهرا در ذهن خویشتن بارور ساخت و خود را به تطبیق امور ریز و درشت زندگی با چنان باورهایی ملزم کرد. در ایران باستان و درپی آن در ادیان ایران پیش از اسلام، مانند سایر ادیان بسیاری از باورهای خرافی زیر سایۀ دین، رنگ مشروعیت به خود گرفته بودند و باور بهتأثیرات ستاره‌ها و سیارات بر روزها و سال‌ها و انواع فال و طالع‌بینی امری متداول بوده و گاه به‌عنوان پاره‌ای از مناسک دینی ترویج می‌شده است. در این پژوهش با بررسی متون ایرانی دورۀ میانه، انواع پیشگویی بررسی خواهد شد، ازجمله پیشگویی به‌وسیلۀ الهامات، تأثیرات ستارگان و سیارات بر روزها و سال‌ها و باید و نبایدهای روزها، و متون فال و طالع‌بینی برگرفته از کتاب خطی فالنامۀ زرتشتی شامل: فال اعداد 1-5، فالنامۀ جاماسب حکیم و فال انامل. بدین‌ترتیب، تأثیر شگرف باور به جادو در هر لحظه از زندگی مردم ایران پیش از اسلام مشخص می‌گردد.
کلیدواژه‌ها
- افشار، ایرج (1383). «فالنامه». فرهنگ مردم. ش 10. تهران. صص 76-81.
- الیاده، میرچا (1382). از جادو درمانگران تا اسلام. ترجمه مانی صالحی علامه. چ1. تهران: ورجاوند.
- اوشیدری، جهانگیر (1371). دانشنامه مزدیسنا. چ1. تهران: نشر مرکز.
- پورداود، ابراهیم (1377). یشت‌ها. چ1. تهران: اساطیر.
- جلالی مقدم، مسعود (1372). آیین زروانی. چ1. تهران: گوته.
- دماوندی، مجتبی (1384). جادو در اقوام، ادیان و بازتاب آن در ادب فارسی. چ1. سمنان: آبرخ.
- --------------- (1385). «جادو در ایران باستان و کیش زرتشت». مجلۀ مطالعات ایرانی. س 5. ش 10. کرمان: دانشگاه شهید باهنر. صص 91- 107.
- روایات داراب هرمزدیار (صحافی‌شده با فالنامه زرتشتی) (بی‌تا). نسخۀ خطی. تهران: کتابخانۀ ملی.
- سرامی، قدمعلی (1383). از رنگ گل تا رنج خار (شکل‌شناسی داستان‌های شاهنامه). چ4. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- سیپک، ییری (1384). ادبیات فولکلور ایران. ترجمۀ محمد اخگری. تهران: سروش و مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه‌ای.
- شیخ بهایی، محمدحسین (1378). فالنامه. به‌کوشش مهدی علی‌نیا. چ5. تهران: گلی.
- عریان، سعید (1371). متون پهلوی. گردآوری جاماسب جی آسانا. چ1. تهران: کتابخانه ملی.
- فریزر، جیمز جرج (1382). شاخه زرین: پژوهشی در جادو و دین. ترجمۀ کاظم فیروزوند. چ 1. تهران: آگاه.
- گلسرخی، ایرج (1377). تاریخ جادوگری. چ1. تهران: نشر علم.
- گریگور، آرتور.اس (1361). اسرار طلسم و سحر و جادو: دنیای ماوراء‌الطبیعه انسان اولیه. ترجمۀ پرویز نجفیانی. چ1. تهران: عطایی.
- مزداپور، کتایون (1390). شایست نشایست. چ1. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- میرفخرایی، مهشید (1387). «گاه‌شماری دوازده حیوان از متنی ختنی». یادنامۀ جرعه بر خاک. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی. صص 123-127.
- نیبرگ، هنریک ساموئل (1382). دین‌های ایران باستان. ترجمۀ سیف‌الدین نجم‌آبادی. چ1. کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
- نیکنام، حسین میرزا و محمدرضا صرفی (1381). «پیشگویی در شاهنامه». مطالعات ایرانی. س1. ش2. کرمان: دانشگاه شهید باهنر. صص 153-172.
- هرودت (1336). تاریخ هرودت. ترجمه و به کوشش هادی هدایتی. ج 1-4. چ1. تهران. دانشگاه تهران.
