ریختشناسی چیستانهای منظوم محلی
نویسنده
زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
چکیده یکی از گونه‌های ادبی در ادب رسمی و فرهنگ مردم ایران چیستان است. چیستان نوعی تفنن ادبی است که جز کارکرد سرگرم‌‌کننده، جنبه‌‌های آموزشی و فرهنگی دیگری نیز دارد. این گونه ادبی در ادبیات محلی مناطق مختلف ایران از تنوع فراوانی برخوردار است و با نام‌‌هایی مانند چیزچیزک، متّلوکه، واگوشک، تِشتانوک، چاچاک، چنچن، چوچه، چی‌‌چی‌‌کی، چاوچه، ماتال، مسئله، تاپماجالار و نظایر آن شناخته می‌‌شود. در این مقاله به بررسی ابعاد ادبی و هنری و درون‌‌مایه‌‌های چیستان می‌پردازیم و ضمن شکل‌‌شناسی و ساختاریابی صوری و معنایی آن در مناطق مختلف، انواع و کارکردها و مضامین آن‌ها را بررسی و تحلیل می‌‌کنیم. گونه‌‌شناسی این نوع ادبی در فرهنگ عامه، ما را با تنوع در بهره‌‌گیری از اوقات فراغت و چگونگی آمادگی ذهنی و تربیت کودکان و جوانان برای ورود به عرصه زندگی آشنا می‌‌کند.
کلیدواژه‌ها
منابع
- احمدپناهی سمنانی، محمد (1376). ترانه و ترانه‌سرایی در ایران. تهران: سروش.
- اسفندیارپور، هوشمند (1383). عروسان سخن. تهران: فردوس.
- امام اهوازی، محمدعلی (1379). چیستان‌نامه دزفولی. تهران: دفتر پژوهش‌‌های فرهنگی.
- انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم (1384). «ادب شفاهی و زبان‌آموزی به کودک در فرهنگ مردم». فرهنگ مردم. ش12- 13. صص62- 73.
- بهروزی، محمدجواد (1377). چیستان در ادب فارسی. شیراز: کانون تربیت شیراز.
- ثعالبی مرغنی، حسین (1900). غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم. به‌کوشش زتنبرگ. پاریس.
- جعفری قنواتی، محمد (1392). دانشنامه فرهنگ مردم ایران. ج1. مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی. ادبیات شفاهی.
- حیدریان، محمد (1372). چیستان‌‌ها. مشهد: نوند.
- خلعتبری، مصطفی (1387). فرهنگ مردم تنکابن. تهران: پازینه.
- داد، سیما (1371). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
- دیه‌جی، عبدالرحمن (1379). مقدمه‌‌ای بر ادبیات عامه ترکمن. تهران: پژوهنده.
- رادویانی، محمدبن عمر (1949). ترجمان‌البلاغه. به‌اهتمام احمد آتش. استانبول: چاپخانه ابراهیم.
- رسولی، غلامحسین (1378). پژوهش در فرهنگ مردم پیرسواران (ملایر). تهران: نشر بلخ.
- رضایی نورآبادی، علی‌عباس (1372). فرهنگ عامه لک. پایاننامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
- زنگویی، عبدالحمید (1390). چیستان بیرجندی. [منتشرنشده]
- سعیدی، سهراب (1387). چیستانهای هرمزگان. قم: دارالتفسیر.
- سفیدگر شهانقی، حمید (1385). «ساختارشناسی فولکلور کودکان آذربایجان». نجوای فرهنگ. ش1. صص41- 57.
- شادابی، سعید (1377). فرهنگ مردم لرستان. خرم‌آباد: افلاک.
- شرفکندی، عبدالرحمان (1369). فرهنگ کردی فارسی. تهران: سروش.
- شعور، اسدالله (1367). چیستانهای شفاهی دری. کابل: ریاست نشرات و اقوام و قبایل.
- شمس قیس رازی، محمد (1360). المعجم فی معاییر اشعارالعجم. تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی. چ3. تهران: زوار.
- شمیسا، سیروس (1383). نگاهی تازه به بدیع. تهران: میترا.
- صوفی‌‌زاده، اسدالله (1373/ 1994). «چیستان و خصوصیت‌‌های آن». نشریه مردم‌گیاه (گاهنامه علمی و عاموی فرهنگ مردم تاجیکستان). س1. ش1. تاجیکستان: دوشنبه.
- قزل‌ایلاغ، ثریا (1379). راهنمای بازی‌‌های ایران. تهران: دفتر پژوهش‌‌های فرهنگی.
- قنبری عدیوی، عباس (1385). گفت‌ولفت. شهرکرد: نیوشه.
- کاشفی سبزواری، کمال‌‌الدین حسین (1369). بدایع‌‌الافکار فی صنایع‌‌الاشعار. تهران: نشر مرکز.
- میربلوچزایی، اسحق (1382). فرهنگ عامه مردم سراوان و بلوچستان. پایاننامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
- میرصادقی، میمنت (1373). واژه‌نامه هنر شاعری. تهران: کتاب مهناز.
- هادی، روح‌الله (1389). «چیستان» در دانشنامه ادب فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- هاشمی، سیدعلیرضا (1391). «چیستان و کاربرد‌‌های آن در برنامه‌‌سازی رادیویی». فرهنگ مردم ایران. ویژه برنامه‌‌سازی رادیویی و تلویزیونی. ش30. صص217- 239.
- هاشمی، سیدعلیرضا (1390). چیستان؛ مقبول دیروز، مغفول امروز. تهران: سروش.
- هدایت، رضا‌‌قلی‌‌خان (1383). مدارج‌‌البلاغه. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- همایی، جلال‌‌الدین (1361). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: توس.
- همایونی، صادق (1371). ملک عبیرآمیز (فرهنگ مردم فارس- سروستان). آستان قدس: به‌نشر.
- یوسفی، غلامحسین (1372). برگ‌‌هایی در آغوش باد. چ2. تهران: علمی.
- یاسین (فرخاری)،احمد (1370). «سیری در ادبیات فولکلور افغانستان». مجله (خپلواکی) ارگان نشراتی انجمن نویسندگان افغانستان آزاد. س6. ش5. پاکستان، پشاور.
