یکی از نمودهای بارز حضور زنان در داستان‌های ادبیات شفاهی و رسمی، به‌ویژه در داستان‌های عاشقانه ـ که اغلب چهره‌ای مثبت و موثّر از زنان سالخورده را به تصویر کشیده ـ شخصیت «دایه» است. دایه که اصلی‌ترین وظیفه‌اش شیردهی و پرورش فرزندخوانده در کودکی است، در دوران بزرگسالی دختران گاهی حتّی پررنگ‌تر از مادر در داستان حضور می‌یابد و فرزندخوانده را در سخت‌ترین چالش‌های زندگی‌اش یاری می‌دهد. افزون ‌بر این، گاه دایه‌ها به عنوان یک رهنما یا یاریگرِ شخصیت‌های اصلی در داستان ظاهر می‌شوند و با استفاده از تجارب خود، در مواقع حسّاسِ داستان، گره‌گشایی می‌کنند. واسطه‌گری میان عاشق و معشوق، یاری‌رساندن به عاشق و معشوق در راه وصال، عیّاری و شجاعت و یاری‌کردن مبارزان و عیّاران، فعّالیّت اجتماعی‌سیاسی و نجات جان فرزندخوانده، ازجمله کارهایی است که از دایه‌ها در داستان‌ها پدیدار می‌شود. ازسویی، گاه درمقابل دایه‌های مثبت، عمدتاً در داستان‌های رسمی، با شخصیت دلّاله‌های قوّاده مواجه می‌شویم که در داستان‌های ضدّ زن، نقش معناداری را ایفا می‌کنند و تصویری منفی از شخصیت زنان را به ‌نمایش-می‌گذارند. در این ‌پژوهش به بررسی نقش‌ها ‌و فعّالیّت‌های دایه در کتاب‌های داراب‌نامه‌ی بیغمی، فیروزشاه‌نامه، داراب‌نامه‌ی طرسوسی، سمک‌عیّار، سندبادنامه، طوطی‌نامه و جامع‌الحکایات‌ پرداخته می‌شود. هدف این پژوهش تبیین یکی از ابعاد مختلف شخصیّت زن در ادبیات عامه و بازتاب آن در آثار ادبی است که به لحاظ فرهنگی در جریان فکری جامعه اهمیّت می‌یابد.

واژه‌های کلیدی: "دایه"، "دلّاله"، "واسطه"، "قوّادگی"

متن کامل [PDF 642 kb]   (1948 دریافت)